Ako si Liza, 32 taong gulang, guro sa isang pampublikong paaralan. May asawa akong si Ramil, 35, karpintero. Sampung taon na kaming magkasama, dumaan sa hirap, tampuhan, at mga pagsubok. Pero nitong mga nakaraang buwan, napansin kong may kakaibang kilos si Ramil tuwing gabi.
Tuwing natutulog na ako, parang may lihim siyang ginagawa. Tahimik siyang bumabangon, palaging hawak ang cellphone. Minsan ay papunta siya sa banyo, minsan sa labas ng bahay, at sa bawat paggising ko, nakikita ko na lang siyang nakabalik sa kama, kunwari tulog.
Hindi maiwasan ng isip ko ang mga tanong:
— “May babae ba siya?”
— “May tinatago ba sa akin?”
Ang Unang Pagdududa
Isang gabi, nagkunwari akong tulog. Sa gilid ng mata ko, nakita kong bumangon siya — dahan-dahan, parang nagtatago. Lumabas sa terrace, hawak ang cellphone.
Sinundan ko siya ng marahan, walang ingay. Nakita ko siyang nakaupo sa bangko, nakayuko, at nakikipag-usap sa telepono. Mahina ang boses niya, ngunit ramdam ko ang lungkot:
— “Pasensiya na po, Ma. Ayokong mag-alala si Liza. Maliit lang ang naipadala ko, pero susubukan kong makapadala uli.”
Tumigil ako sa paghinga. Sino si “Ma”? Ang nanay niya? O ibang tao?
Ang Lihim na Nabunyag
Kinagabihan, ginawa ko ulit ang parehong paraan. Nagkunwari akong tulog, at sinundan ko siya nang tahimik. Lumapit ako sa likod ng poste, hindi niya ako narinig.
Nakita ko sa screen ang contact: “Tatay’s Medicine.”
— “Mabuti pa po ba ang pakiramdam ni Tatay? Pasensiya na po, Ma, maliit lang ang naipadala ko. Baka sa susunod na linggo makapagpadala pa.”
Biglang napaiyak ako. Hindi babae ang kausap niya, kundi ang nanay niya. Gabi-gabi, tahimik siyang nagtatago para tumawag at magpadala ng pera sa magulang sa probinsya — ayaw lang niyang isipin kong inuuna niya sila kaysa sa amin.
Ang Pagharap sa Katotohanan
Kinabukasan, habang nag-aagahan, hindi ko na matiis:
— “Ramil… bakit hindi mo sinabi na nagpapadala ka pa rin sa Nanay?”
Napatigil siya, nagulat, at tahimik na tumingin sa akin.
— “Pasensiya na, Liza. Ayokong isipin mong inuuna ko sila. Pero si Tatay… may iniindang sakit. Sabi ni Nanay, ayaw nilang manggulo. Kaya gabi-gabi akong nag-aabot kahit maliit lang.”
Napaiyak ako, habang hinahawakan ang kanyang kamay:
— “Kung sinabi mo lang, sana tinulungan pa kita.”
Ngumiti siya, malungkot ngunit puno ng pagmamahal:
— “Kasi ayokong isipin mo na hindi kita inuuna. Pero pareho kayong tahanan ko — ikaw at sila.”
Ang Pagbabago ng Gabi
Simula noon, hindi na niya kailangang magtago. Sabay kaming nagvi-video call sa kanyang mga magulang, at kung may natitirang pagkain, kami na ang nagpapadala.
Ngayon, tuwing gigising ako sa disoras ng gabi at nakikita ko siyang nakatingin sa cellphone, alam ko na ang dahilan:
— “Ma, ito po si Liza. Sabay kaming nagdarasal para kay Tatay.”
Epilogo
Makaraan ang ilang buwan, pumanaw ang tatay ni Ramil. Ngunit bago siya tuluyang nawala, nakapagsabi pa siya ng huling mensahe sa amin sa video call:
— “Anak, salamat ha. Lahat ng sakripisyo mo, hindi nasayang. Liza, salamat sa pag-unawa. Alam kong mabuting asawa ka at mabuting anak.”
Sabay kaming napaiyak matapos ang tawag. Sa mga sandaling iyon, napagtanto ko: minsan, ang mga lihim ng isang tao ay hindi palaging pagtataksil. Minsan, iyon ay tahimik na paraan ng pagmamahal.