Sa buhay, may mga utang na hindi mo kailangang bayaran ng pera—dahil ang kabayaran nito ay pagkakataong gumawa ka rin ng kabutihan sa tamang oras.
Ang Panahong Laging Kulang
Noong high school ako sa isang public school sa probinsya, halos araw-araw akong nag-aalala kung paano makakabayad ng tuition. Maagang nawala si Tatay, at si Nanay ang nagtaguyod sa aming tatlong magkakapatid sa pamamalantsa at pagtitinda ng gulay. Sa tuwing tatawagin ng guro ang mga estudyanteng may utang sa eskwelahan, nanlalamig ang kamay ko. Lagi kong dasal, “Sana hindi muna ako mapansin.”
Sa tabi ko noon sa klase, nakaupo si Lea—mabait, palangiti, anak ng isang barangay treasurer. Laging maaga, maayos, at masigla. Ako naman, luma ang sapatos, madalas gutom, pero pilit pa ring nag-aaral.
Ang Unang Pagtulong
Isang araw, tinanong ako ng adviser,
“Bakit hindi ka pa rin nakakapagbayad, Luis?”
Yumuko ako. “Pasensya na po, Ma’am. Wala pa po si Mama ng pambayad.”
Kinabukasan, nang pumunta ako sa cashier, sabi ng staff:
“Bayad ka na. May naghulog kahapon, nakalagay ‘para sa kaibigan.’”
Pagbalik ko sa klase, nakangiti si Lea.
“Isipin mo na lang hiniram mo. Kapag may sobra ka na, bayaran mo.”
Hindi ko alam ang isasagot, kaya “salamat” lang ang nasabi ko.
Ang Pangalawa at Pangatlong Kabutihan
Lumipas ang mga buwan. Nagkasakit si Nanay at halos wala kaming makain. Gusto ko nang huminto sa pag-aaral, pero bago ko pa masabi iyon, nilapitan ako ni Lea at iniabot ang sobre.
“Para sa tuition mo ulit. Hindi mo kailangang tumigil.”
At sa graduation exam, halos hindi ako maisama sa listahan dahil hindi ko mabayaran ang exam fee.
At oo—si Lea pa rin ang tumulong.
Tatlong beses. Tatlong pagkakataong niligtas niya ang pag-aaral ko.
At sa bawat beses, sinasabi ko sa sarili ko: “Balang araw, babalik ko ‘to.”
Pagkalipas ng Dalawampu’t Limang Taon
Mabilis lumipas ang panahon. Nakapagtapos ako sa kolehiyo, nagtrabaho sa Maynila, at kalaunan ay nagtayo ng sarili kong construction firm. Mula sa pagiging batang takot sa tuition, naging taong pinagkakatiwalaan ng malalaking proyekto.
Si Lea? Nabalitaan kong nanatili sa aming bayan bilang guro. Hindi na kami nagkita mula nang maghiwalay ng landas. Hanggang isang hapon ng malakas na ulan, may kumatok sa gate ng bahay ko.
Pagbukas ko, isang babaeng payat, may dalang payong, at may pamilyar na ngiti.
“Luis… naaalala mo pa ba ako?”
Si Lea.
Pero hindi na siya iyong batang palangiti. May pagod sa mukha, may luha sa mata. Bago pa ako makapagsalita, lumuhod siya sa harapan ko.
“Luis, tulungan mo naman ako. Ang anak ko… kailangan operahan agad. Wala na akong malapitan.”
Napatigil ako. Parang bumalik sa akin lahat ng alaala—ang mga sandaling iniligtas niya ako nang walang kapalit.
Ang Pagbabalik ng Kabutihan
Hindi na ako nagtanong pa. Sumama ako sa kanya papuntang ospital. Doon ko nakita ang anak niyang nakaratay sa kama, halos walang malay. Agad kong binayaran ang operasyon at lahat ng kailangan.
Matapos ang ilang oras, habang tahimik kami sa waiting area, hinawakan ni Lea ang kamay ko.
“Hindi ko alam kung paano ako magpapasalamat. Kung wala ka…”
Ngumiti ako.
“Lea, hindi mo kailangang magpasalamat. Kung hindi dahil sa’yo noon, baka hindi ko narating ‘to. Sa totoo lang, matagal na akong may utang sa’yo. Ngayon ko lang nabayaran.”
Ang Kabayaran na Hindi Sukatan ng Pera
Pagkalipas ng isang buwan, bumalik siya sa opisina ko. May dala siyang maliit na bag na puno ng mga perang papel at barya.
“Isasauli ko ito. Hindi ako sanay sa utang.”
Umiling ako.
“Hindi mo kailangang bayaran. Isipin mo na lang, dati tatlong beses mo akong tinulungan. Ito, para kumpleto—pang-apat. Para sa kabutihang paulit-ulit lang umiikot.”
Natawa siya habang umiiyak.
“Ang bilog talaga ng buhay, no? Minsan, ikaw ang tinutulungan. Sa susunod, ikaw naman ang tutulong.”
Ang Aral ng Panahon
Simula noon, bumalik ako sa aming probinsya tuwing may pagkakataon. Nagtayo ako ng scholarship program para sa mga batang hirap magbayad ng tuition. Tuwing may lumalapit sa akin, palagi kong sinasabi:
“Huwag mong isipin na utang ang tulong. Isipin mong binibigyan ka lang ng pagkakataong ipasa ito sa iba balang araw.”
Dahil ang kabutihan, parang echo sa bundok—anumang sigaw mo, babalik sa’yo, mas malakas, mas malinaw, sa oras na hindi mo inaasahan.