Ako si Elena Cruz, estudyante sa Grade 9 ng isang pampublikong paaralan sa Laguna.
Araw-araw, bago pa man sumikat ang araw, gising na ako — nag-iihaw ng saging at nag-aayos ng kakaning niluto ni Nanay kagabi. Hindi iyon negosyo para yumaman.
Iyon ang paraan ko para makabili ng papel, notebook, at pamasahe kinabukasan.
Ang tatay ko ay tricycle driver na madalas inaabutan ng hika; si Nanay naman, naglalabada sa mga kapitbahay.
At ako — anak nilang nangangarap makapagtapos, kahit minsan ang presyo ng pangarap ay ang pagod at kahihiyan.
ANG SIMULA NG ISANG ARAW NA ‘DI KO MAKALIMUTAN
Pumasok ako nang maaga noon, bitbit ang basket ng saging cue at kakanin.
Pagdating sa silid, may ilan sa mga kaklase kong lumapit, pabulong na nagtanong:
“Elena, may tinda ka ulit?”
Ngumiti ako. “Meron, pero tahimik lang ha. Baka mapansin ni Ma’am.”
Akala ko’y wala namang masama — ilang pirasong saging lang naman.
Pero hindi ko inasahan na ang simpleng kabuhayan ko ang magpapabagsak sa akin sa harap ng klase.
Biglang bumukas ang pinto.
Pumasok si Ma’am Feliciano, kilalang istriktang adviser.
Pagkakita niya sa akin na may hawak na kutsilyo’t plato ng saging, lumamig ang boses niya.
“Elena! Ano ‘yan?! Nagbebenta ka sa loob ng klase?!”
“Ma’am… pasensiya na po, recess pa naman po—”
“Walang dahilan! Iyan ba ang itinuro sa inyo ng magulang mo? Palengke ba ‘to?”
Tahimik ang lahat.
May ilan pang nagtawanan, habang ako’y napayuko, gustong lamunin ng lupa.
Pinatawag niya ako sa faculty room, dala ang plastik ng saging na parang ebidensiya ng kasalanan.
ANG MGA SALITANG SUMAKIT KAYSA SA ANUMANG PARUSA
“Alam mo, Elena,” sabi ni Ma’am Feliciano, “maraming mahirap dito, pero hindi sila nagbebenta sa loob ng klase. Disiplina, ‘yan ang kulang sa’yo!”
Hindi ako nakasagot.
Ang luha ko, kusang bumagsak.
Gusto kong ipaliwanag, pero parang nakaharang ang hiya sa lalamunan ko.
At doon, biglang pumasok ang Principal — si Sir Renato.
Tahimik siyang tumingin sa amin.
“Ma’am Feliciano, ano’ng nangyayari rito?”
Ma’am agad na nagpaliwanag.
“Sir, nahuli ko po si Elena. Nagbebenta ng saging at kakanin sa klase. Hindi marunong sumunod sa patakaran.”
Tahimik lang si Sir.
Tumingin siya sa akin, marahan.
“Anak, totoo ba ‘yan?”
Dahan-dahan akong tumango.
“Opo, Sir. Pasensiya na po. Wala po kaming pera minsan… gusto ko lang makatulong kay Nanay at kay Tatay. Nagbebenta lang po ako kapag recess, pero kanina po napaaga lang.”
Tahimik pa rin si Sir, bago siya tumingin kay Ma’am.
“Ma’am, hindi natin alam minsan kung gaano kabigat ang dinadala ng mga batang ‘to.
Akala natin, bastos o walang disiplina — pero minsan, gutom lang.”
Natahimik ang silid.
Nakayuko si Ma’am, at may mga gurong nakikinig mula sa kabilang mesa.
“Ang magulang ni Elena, siguro nagbubuhos ng pawis araw-araw.
At itong batang ito, tumutulong pa rin habang nag-aaral.
Ma’am, iyan ang klase ng estudyanteng dapat nating ipagmalaki.”
Hindi ko napigilan ang pag-iyak.
Si Ma’am Feliciano, dahan-dahang lumapit.
“Elena… pasensiya ka na. Hindi ko alam. Akala ko basta bawal, mali na agad.”
At sa unang pagkakataon, nakita ko siyang ngumiti nang totoo.
ANG PAGBABAGO
Simula noon, nag-iba ang tingin nila sa akin.
Tuwing recess, pinayagan akong magtinda sa canteen.
Si Ma’am minsan pa ang unang bumibili ng turon, sabay biro:
“’Yung isa, kay principal ulit ha!”
At ako, tuwing umuuwi, laging nakangiti.
Hindi dahil malaki ang benta, kundi dahil natutunan kong hindi nakakahiya ang magsikap.
PAGLIPAS NG PANAHON
Ngayon, ako na ang nasa harap ng klase — isang guro.
At tuwing may estudyanteng nahuhuling nagbebenta ng candy o mani,
Hindi ko pinapagalitan. Lumalapit lang ako at sinasabi:
“Anak, hindi masama ang magbenta habang nag-aaral.
Pero tandaan mo — huwag mong ibenta ang pangarap mo.”
ARAL NG BUHAY
Ang tunay na kahihiyan ay hindi ang pagtitinda sa loob ng klase —
kundi ang pagtawa sa taong nagsusumikap nang marangal.
Ang edukasyon ay hindi lang itinuturo sa libro,
kundi sa bawat pusong marunong umunawa bago humusga.