Pagkatapos ng libing ni Itay, akala ko tapos na ang lahat ng pagod, luha, at gulo. Pero pagbalik ko sa bahay na kinalakihan ko, mas mabigat pa pala ang naghihintay.
Paglapit ko sa gate, bumungad agad sa akin ang eksena: nakakalat sa damuhan ang mga gamit ko—mga damit, ilang libro, pati lumang album na tanging alaala ko kay Itay.
Nasa veranda si Mama at si Emma, parang hindi man lang alintana ang ginawa nila.
“Bakit nandito ang mga gamit ko?” tanong ko, halos manginig ang tinig.
Tumayo si Mama, malamig ang tingin.
“Wala ka nang lugar dito, Sheila. Bahay namin ’to ni Emma ngayon.”
“Hindi ’to sa inyo. Sa tatay ko ’to,” sagot ko.
“Si Ramon ang asawa ko,” balik niya agad. “Lahat ng naiwan niya—amin. At ikaw? Matagal ka nang lumayo. Hindi mo na kailangang bumalik pa.”
Sumabat si Emma, may halong pangmamata:
“’Di ba ikaw naman ang umalis? Tapos ngayon gusto mong makihati? Hindi pwede.”
Doon ko naintindihan ang totoo:
Gusto nilang kunin sa akin ang bahay, pati ang huling alaala ni Itay.
Hindi ako sumagot. Hindi ko kayang makipagsigawan sa gitna ng sakit.
At sa katahimikan kong iyon, mas lalo silang naging kumpiyansa.
“Sige,” sabi ko sa wakas. “Kung ’yan ang tingin ninyo, aalis ako.”
Iniwan ko ang bahay nang may bigat sa dibdib—pero hindi dahil sa ari-arian, kundi dahil sa pamilya kong tila hindi man lang nanghinayang na mawala ako.
ANG HULING USAPAN NAMI NI ITAY
Nabalik sa isip ko ang huling araw na nagkita kami ni Itay, bago siya isinugod sa ospital.
“Sheila… may pancreatic cancer ako,” sabi niya noon, halos paos ang boses.
“Ilanga taon na akong nakikipaglaban.”
Napaluha ako. “Tay… ano’ng gusto mong gawin ko?”
Tumingin siya sa akin nang diretso.
“Ang bahay… malapit nang kunin ng bangko. Hindi ko kayang bayaran. Ayaw kong mawala ito. Kung kaya mo—bilhin mo. Iligtas mo.”
Napahinto ako. “Tay… kahit pinalayas n’yo ko noon?”
Umiwas siya ng tingin, halatang nagsisisi.
“Hindi kita tinulak palayo. Nagkamali ako. Pero anak… ikaw lang ang maaasahan ko.”
Hindi ko siya matanggihan.
Binayaran ko ang lahat ng utang, inayos ang mga papeles, at ipinasa niya ang titulo sa pangalan ko—tahimik, walang nakakaalam.
ANG ARAW NG PAGBABASA NG TESTAMENTO
Isang linggo matapos ang libing, tumawag ang abogado.
“Ms. Sheila, kailangan kang dumalo. May dapat linawin tungkol sa ari-arian.”
Pagdating ko, nandoon na si Mama at Emma—kampante, masaya, parang sila nang may-ari ng lahat.
Habang binabasa ng abogado ang testamento, hindi nabanggit ang bahay.
Ngumisi si Mama.
“Sinabi ko na nga ba,” bulong niya kay Emma.
Hanggang sa binuksan ng abogado ang huling folder.
“At tungkol po sa bahay sa Sampaguita Street…”
Huminto siya sandali.
“Wala po ito sa listahan ng mga ipinamana, dahil hindi na ito pag-aari ng yumaong si Ginoong Ramon.”
Nag-angat ng kilay si Mama. “Ano’ng ibig sabihin?!”
Naglabas ng dokumento ang abogado at ipinakita.
“Ito po ang deed of sale. Ibinalik ni Ginoong Ramon ang buong pagmamay-ari ng bahay kay Ms. Sheila matapos nitong bayaran ang lahat ng natitirang utang. Siya po ang legal na may-ari—matagal na.”
Nanlaki ang mata ni Emma.
“Sa kanya?! Noon pa?!”
“Oo,” sagot ng abogado. “Legal, kumpleto, at pinal.”
Natameme silang dalawa.
Ako lang ang nanatiling kalmado.
Tumayo ako at nagsalita:
“Hindi ko kayo palalayasin. Hindi ko rin babawiin ang kahit ano.
Pero sana maalala n’yo—hindi ibig sabihin na tahimik ang isang tao, ay wala siyang alam o wala siyang lakas. Minsan, ang katahimikan… iyon ang pinakamalakas na sagot.”
Lumakad ako palabas ng opisina na magaan ang pakiramdam—hindi dahil nakuha ko ang bahay, kundi dahil napatunayan ko sa sarili ko:
Ang taong itinulak nila palabas noon… siya pala ang tunay na may-ari sa huli.
At sa isip ko, parang narinig ko ang boses ni Itay:
“Anak… tama ang naging desisyon mo. Sa ’yo talaga ang bahay na ’yan.”