Ako si Jelay, isang Grade 9 student. Madalas akong mapagalitan sa klase dahil palagi akong inaantok habang nagtuturo si Ma’am. Akala nila, tamad lang ako o walang pakialam sa pag-aaral. Pero kung alam lang nila, bawat patak ng antok ko ay kapalit ng puyat, pag-aalaga, at pagmamahal para sa pamilya ko.
Gabi-gabi, ako ang nagbabantay sa kapatid kong si Mico, dalawang taong gulang. Si Mama naman, nagtatrabaho sa isang club mula alas-siyete ng gabi hanggang madaling-araw. Siya lang ang bumubuhay sa amin simula nang iwan kami ni Papa at sumama sa iba.
Bago siya umalis, palagi niyang sinasabi:
“Anak, ikaw muna bahala kay Mico ha. Babawi ako sa inyo balang araw.”
Ngumiti lang ako, kahit alam kong halos wala na rin siyang lakas.
Pag-alis ni Mama, tahimik ang bahay pero hindi ako makatulog. Umiiyak si Mico, kaya binubuhat ko siya, tinatapik sa likod, sabay bulong, “Tulog ka na, baby. Nandito si Ate.”
Minsan, alas-tres na ng umaga bago siya makatulog.
Kaya kinabukasan, halos hindi ko maimulat ang mata ko. Isang basong tubig at pandesal lang ang almusal ko bago maglakad papuntang eskwelahan. Sa klase, habang nagtuturo si Ma’am, dahan-dahang bumibigat ang ulo ko hanggang tuluyang mapapapikit.
“JELAY!” sigaw ni Ma’am.
Napabalikwas ako, gulat na gulat.
“Lagi kang tulog! Kung ayaw mong mag-aral, huwag ka nang pumasok!”
Tahimik lang ako. Wala akong lakas magpaliwanag. Sa paligid, naririnig ko ang mga bulungan ng kaklase ko.
“Siguro naglalaro sa gabi,” sabi ng isa.
“Baka gising buong gabi sa cellphone,” dagdag ng isa pa.
Ngunit wala silang alam. Wala silang ideya kung ilang gabi na akong walang tulog dahil sa pag-aalaga kay Mico.
Pagkatapos ng klase, tumakbo ako sa likod ng paaralan. Doon ako tahimik na umiyak.
“Panginoon,” bulong ko, “pagod na po ako. Pero ayokong sumuko.”
Kinabukasan, pinatawag ako ni Ma’am sa faculty room. Akala ko mapapagalitan na naman ako. Pero iba ang tono niya.
“Jelay, bakit ka ba laging tulog sa klase? May problema ba sa bahay?”
Doon ako tuluyang bumigay. Umiyak ako at ikinuwento ang lahat — ang trabaho ni Mama, ang pag-aalaga ko kay Mico, at kung paano ko sinusubukang kayanin ang lahat.
Tahimik lang si Ma’am habang nakikinig, tapos marahan niyang hinawakan ang kamay ko.
“Pasensya ka na, anak,” sabi niya. “Hindi ko alam ang pinagdadaanan mo. Simula ngayon, tutulungan kita.”
Mula noon, nagbago ang lahat. Hindi na niya ako pinapagalitan kapag inaantok ako. Sa halip, tinutulungan niya akong makahabol sa lessons, minsan pa nga’y binibigyan ako ng pagkain. Ramdam ko, may taong nakakaunawa.
At sa tuwing gabi, habang binabantayan ko pa rin si Mico, tinitingnan ko siya at ngumingiti.
“Lalaban tayo, baby,” bulong ko. “Para kay Mama. Para sa atin.”
Hindi lahat ng batang tahimik o inaantok sa klase ay tamad. Minsan, sila pa ang may pinakamatinding laban sa buhay — ‘yung mga batang pinipiling maging matatag kahit pagod na pagod na.
Kaya kung may kaklase kang tulad ni Jelay, huwag agad husgahan. Baka siya ‘yung batang gising buong gabi, nagsasakripisyo alang-alang sa pamilya.
At kung ikaw naman si Jelay, tandaan mo: nakikita ng Diyos ang bawat puyat, bawat luha, at bawat pagod mo. Darating ang araw, mararanasan mo rin ang ginhawa at masasabi mong—
“Buti na lang, hindi ako sumuko.”