Ang sabi ng doktor, tulog daw ang utak ko—wala na raw akong malay.
Tatlong buwang nakaratay, nakakabit sa tubo, nakapikit ang mga mata.
Pero ang totoo, gising ako sa loob ng sarili kong katawan.
Tahimik lang ang isip ko, lumilipad sa paligid ng kwarto, pinapakinggan ang bawat tinig, bawat buntong-hininga, bawat salitang bumulong ng kasinungalingan.
Ako si Virginia, 68 anyos.
Inatake ako sa puso habang nagluluto.
Sabi nila, coma raw. Hindi makagalaw, hindi makapagsalita—parang wala na.
Pero bawat ingay sa paligid, bawat yabag, ramdam ko.
At doon ko natuklasan ang tunay na ugali ng mga manugang kong sina Marites at Glenda.
“Kung sakaling mamatay na si Mama, hati tayo sa pera niya,” mahinang bulong ni Marites.
“Oo, at ‘yung bahay, kay Daniel ‘yan. Si Joel, wala namang ambag,” sagot ni Glenda.
Tumulo ang luha ko.
Wala silang kaalam-alam na naririnig ko lahat—habang binabalak nila kung paano hahatiin ang ari-arian ko na parang basura lang ako sa higaan.
Hindi naglaon, narinig ko pa silang pumasok muli sa kwarto ko.
“Kung hindi pa ito mamatay sa susunod na buwan, tayo pa ang magbabayad sa ospital,” sabi ni Glenda, habang inaayos ang kumot ko.
“Mas mabuti nang kunin na siya. Sayang lang ang pera,” dagdag ni Marites.
Gusto kong sumigaw.
Gusto kong ipakita sa kanila na buhay pa ako, na naririnig ko ang bawat pangungutya.
Pero kahit pilitin kong igalaw ang isang daliri, ni kalabit ng hangin, walang lumalabas.
Tahimik kong inipon ang lahat ng narinig ko—sa isip na nanatiling gising.
Ang Araw ng Himala
Isang hapon, narinig ko ang doktor na nagsabi,
“May brain activity pa siya. Posibleng magising ito.”
Nang marinig iyon ng mga manugang ko, bigla silang natahimik.
“Kapag nagising ‘yan, yari tayo,” bulong ni Marites.
“Hindi ‘yan magigising. At kung magising man, makakalimutan na lahat,” sagot ni Glenda, kampante.
Pero nagkamali sila.
Isang gabi, parang may liwanag na sumilay sa loob ng utak ko.
Unti-unti kong naiangat ang daliri ko, at sumunod ang talukap ng aking mga mata.
Para akong isinilang muli.
Nang dumating ang nurse at makita akong nakadilat, halos mapasigaw ito sa gulat.
Mabilis niyang tinawag ang doktor at pamilya ko.
Dumating sina Daniel at Joel—ang aking mga anak—kasama ang mga manugang kong parang mga estatwa sa gilid.
“Ma! Gising ka na!” sigaw ni Joel, luhaan.
Ngumiti ako, mahina pero malinaw.
Hindi ko pa kayang magsalita nang buo, pero alam kong nakikita nila sa mga mata ko—gising ang alaala ko.
At nang magtagpo ang tingin namin ng dalawang manugang ko, para silang nakakita ng multo.
Ang Pagharap sa Katotohanan
Tatlong linggo matapos akong makabangon, nakaupo kaming lahat sa hapag.
Tahimik ang gabi—hangin lang ang maririnig.
Huminga ako nang malalim at nagsimulang magsalita.
“Habang nasa ospital ako, gising ako. Naririnig ko kayong lahat.”
Biglang nanigas sina Marites at Glenda.
“Alam ko ang bawat salitang sinabi ninyo.
Pera. Bahay. Alahas.
Pati ang panalangin ninyong mamatay na ako.”
Natahimik ang mesa.
Ang mga anak kong sina Daniel at Joel, halos manginig sa galit.
“Ano’ng ginawa n’yo sa nanay namin?” sigaw ni Daniel.
“Nakakahiya kayo,” dagdag ni Joel, nanginginig ang kamay.
Napaluhod si Glenda. “Patawad po, Nay… nadala lang kami ng takot sa gastos.”
Si Marites naman, namutla, halos hindi makapagsalita. “Hindi namin sinasadya…”
Tumingin ako sa kanila. Hindi ako sumigaw, hindi ako nagalit.
Sa halip, mahinahon kong sinabi:
“Sana pera lang ang minahal n’yo. Hindi ang kamatayan ko.”
Ang Hatol ng Konsensya
Lumipas ang ilang linggo, nagbago ang lahat.
Araw-araw na dumadalaw si Glenda, tahimik na nag-aalaga.
Si Marites naman, halos hindi makatingin, pero laging nandiyan, nag-aalok ng tulong.
Hindi ko alam kung dahil sa takot o pagsisisi, pero pareho kong tinanggap ang katahimikan nila bilang pag-amin.
Hanggang dumating ang araw ng pamanahan.
Tinipon ko silang lahat.
“Ang bahay na ito, kay Joel.
Ang lupa, kay Daniel.
Ang ipon ko, para sa mga apo.”
Tahimik ang mga manugang.
Tinitigan ko sila at marahan kong sinabi:
“Walang mapupunta sa mga taong binalak akong ilibing habang humihinga pa.”
Walang nakaimik.
Pero bago matapos ang araw, idinagdag ko:
“Kung gusto n’yong bumawi, hindi sa akin—sa mga anak ko.
Respeto at malasakit ang tunay na yaman, hindi pera.”
Simula noon, tahimik na ang bahay.
Hindi na perpekto, pero may kapayapaan.
At sa tuwing makikita ko sina Marites at Glenda, nakayuko at tahimik, alam kong buhay pa rin sa kanila ang multong pinili nilang harapin—ang multo ng kanilang konsensya.