Si Marites ay tatlumpu’t siyam na taong gulang — payat, maitim ang balat, at sanay sa hirap ng buhay sa probinsya. Limang taon na ang nakalipas mula nang umalis ang kanyang asawa na si Rogelio, nangakong magtatrabaho sa Maynila bilang karpintero. Tuwing nagpapadala siya ng pera noon, laging sinasabi:
— “’Pag nakaipon ako, isusunod ko kayo ng anak natin.”
Ngunit makalipas ang limang taon, wala nang tawag, wala nang pera, at wala nang balita. Ang naiwan kay Marites ay isang lumang litrato ng kanilang pamilya at isang pangakong parang hangin — naririnig, pero hindi mahahawakan.
Hanggang sa isang araw, nagpasya siyang hanapin si Rogelio. Bitbit ang maliit na bag at ang anak na si Randy, walong taong gulang, lumuwas sila sa Maynila, umaasang makikita ang ama ng bata.
Paglalakbay ng Pag-asa
Mainit ang araw at siksikan ang bus. Hawak ni Randy ang lumang litrato ni Rogelio habang niyayakap ang ina.
— “Ma, mabait pa rin po ba si Papa?”
— “Oo, anak. Sigurado akong miss ka na niya.”
Ngunit sa puso ni Marites, may kirot. May narinig siyang usap-usapan na may bagong pamilya na si Rogelio sa lungsod. Ayaw man niyang paniwalaan, alam niyang kailangan niyang harapin ang katotohanan.
Pagdating sa Maynila, ilang araw silang naglakad, nagtatanong sa bawat construction site at barracks ng mga trabahador:
— “Kilala n’yo po ba si Rogelio Mendoza?”
Isang lalaki lang ang nagbigay ng impormasyon:
— “Ah… si Rogelio? Nasa Pasay. May karinderya ang asawa niya doon.”
Nagulat si Marites. “Asawa?” Ngunit pinilit niyang magpatuloy. Kailangan niyang makita ang katotohanan — kahit masakit.
Ang Pagkikita
Pagdating sa Pasay, nakita nila ang maliit na karinderya na maraming tao. Nasa loob si Rogelio, malinis ang damit at nakangiti, kasama ang isang babaeng elegante at may hawak na bata.
Tumigil si Marites sa labas, nanginginig.
— “Anak… siya si Papa mo.”
Ngumiti si Randy at tumakbo papasok:
— “Papa!”
Napatingin ang lahat. Napahinto si Rogelio. Ngunit sa harap ng tao, hindi siya ngumiti.
— “Sino kayo?” malamig niyang tanong.
— “Rogelio, ako ‘to… si Marites. At ‘eto si Randy, anak mo!”
Tinitigan siya ni Rogelio mula ulo hanggang paa. Napangiwi ang babae sa tabi niya.
— “Yan ba ‘yung pamilya mo sa probinsya? Dumi pa rin nila?”
Tahimik ang lahat. Napayuko si Rogelio, tumingin kay Marites:
— “Pakiusap, umalis kayo. Wala kayong karapatang guluhin ang buhay ko.”
— “Rogelio…” nanginginig na sabi ni Marites,
“ikaw lang ang meron kami.”
— “Hindi ko kayo kilala,” sagot niya at tumalikod.
Hinila ng bagong asawa ni Rogelio si Randy palabas. Naiwan sina Marites at Randy sa kalsada — umiiyak, gutom, at pagod.
Gabi ng Kawalan
Nakatulog si Randy sa bangketa, yakap ang lumang litrato. Nakatingala si Marites sa langit, umiiyak nang tahimik.
— “Panginoon, bakit ganito? Hindi ba sapat ang pag-ibig ko?”
Ngunit sa gitna ng lungkot, bumulong si Randy:
— “Ma, ‘wag kang mag-alala… paglaki ko, bibili ako ng bahay. Para hindi na tayo matulog sa daan.”
Sa simpleng salita ng anak, muling nabuhay ang loob ni Marites. Kinabukasan, nagsimula siyang magtrabaho: nagbenta ng prutas, naglinis, naglaba — kahit ano para may makain sila.
— “Hindi ako mamamatay sa awa. Lalaban ako,” bulong niya sa sarili.
Pagbabalik ng Panahon
Lumipas ang labinglimang taon. Lumaki si Randy na matalino at nakapagtapos bilang architect sa tulong ng sariling sipag at scholarship. Isang araw, inimbitahan niya ang ina sa isang malaking proyekto sa Pasay.
Pagdating nila, nagulat si Marites. Ang dating karinderya ni Rogelio at ng babae noon ay bahagi na ng lupa ng proyekto ni Randy.
Lumabas si Rogelio — payat at halatang naghirap. Nagtama ang kanilang mga mata, tahimik at mabigat ang tensyon. Nilapitan siya ni Rogelio, hindi alam na anak niya iyon.
— “Sir, pasensya po… naghahanap lang po ng trabaho.”
Ngumiti si Randy:
— “May trabaho ka po sa kusina. Pero bago iyon… gusto kong ipakilala ang boss ko.”
Tumalikod si Randy at tinuro si Marites:
— “Siya po — ang mama ko.”
Nanlaki ang mata ni Rogelio.
— “Marites… anak…”
Lumuhod siya, umiiyak.
— “Patawarin n’yo ako… Wala nang araw na hindi ko pinagsisihan.”
Tahimik si Marites, ngunit puno ng awa ang kanyang mata.
— “Matagal na kitang pinatawad. Hindi ko na kailangan ng asawa. Ang kailangan ko lang ay ama na handang mahalin ang anak niya.”
Ngumiti si Randy:
— “Pa, gusto kong matutunan mo ulit kung paano maging tao. Para sa sarili mo, hindi para sa amin.”
Umiiyak ang lahat sa paligid. Ang lalaking minsang tumalikod, ngayon ay nakaluhod at niyayakap ang anak.
Ang Pagwawakas
Pagkalipas ng ilang buwan, tinanggap ni Randy ang ama bilang simpleng empleyado sa construction site. Araw-araw silang kumakain sa maliit na mesa. Walang marangyang buhay, pero may kapayapaan.
Isang gabi, habang nagkakape:
— “Marites, hindi ko na mababawi ang nakaraan. Pero salamat, binigyan mo ako ng pagkakataong maging ama,” sabi ni Rogelio.
Ngumiti si Marites at tumingin kay Randy:
— “Hindi ako nagalit. Siya na ang dahilan kung bakit pinatawad kita.”
Habang tumatawa si Randy, sa unang pagkakataon, naramdaman ni Marites ang tunay na tahanan.