Akala ko, kilala ko na ang tatay ko — mahigpit, tahimik, pero makatarungan.
Ngunit noong malapit na siyang pumanaw, isang bagay ang ginawa niya na hindi ko kailanman malilimutan.
Pinatalsik niya ang aking madrasta — sa harap ng lahat. Akala naming magkakapatid, takot siya na maagawan kami ng mana.
Pero ang katotohanan… mas masakit, mas maganda, mas totoo.
Ang Babaeng Tinuring Kong Ina
Maaga kong naulila sa ina — isang taong gulang pa lang ako nang iwan niya kami.
Tatlong taon pagkatapos, nagpakasal si Papa sa isang babaeng ang pangalan ay Aling Marita.
Tahimik siyang babae, maliit, mapagkumbaba.
Siya ang nagturo sa akin kung paano magsuklay ng buhok, kung paano bumasa, at kung paano magmahal nang walang hinihinging kapalit.
Sa tuwing umuuwi si Papa mula sa trabaho, laging may mainit na sabaw at nilutong kanin na nakahanda.
Ako naman, maliit pa, ay nakahawak sa laylayan ng saya niya habang pinapakain niya ako ng lugaw.
Para sa akin, hindi siya “madrasta.”
Siya ang ina na hindi ko naranasang makilala.
Pero sa mata ng dalawa kong kuya, isa lang siya — ang pangalawang asawa ni Papa.
Ang Galit ng Dalawang Kuya
Sampu at labintatlong taong gulang sila nang dumating si Aling Marita.
At mula noon, hindi sila tumigil sa pagreklamo.
“Hindi siya totoo, bunso,” sabi ng panganay kong kuya. “Nakikisama lang ‘yan kay Papa para masiguro ang mana natin.”
Pinaniwala nila ako.
Kaya minsan, sinabotahe ko ang mga nilabhan niya — sinira ko pa nga ang mga damit niya.
Nakita ko siyang umiiyak nang palihim sa silid, at doon ko lang naramdaman ang bigat ng ginawa ko.
Lumapit ako at niyakap siya.
“’Nay, sorry po…” bulong ko.
Ngumiti lang siya, pinahid ang luha, at sinabing,
“Basta lumaki kang mabuti, anak. ‘Yun lang ang mahalaga.”
Ang mga Taong Lumipas
Lumaki akong kasama siya.
Siya ang naghatid-sundo sa akin sa eskwela, ang nag-alaga sa akin kapag may lagnat, ang unang bumati tuwing may karangalan ako.
Pero sa kabila ng lahat ng iyon, hindi siya kailanman tinanggap ng aking mga kuya.
Hanggang sa pareho na silang nag-asawa at lumipat ng bahay.
Naiwan kaming tatlo — ako, si Papa, at si Aling Marita — sa lumang bahay namin sa San Pablo.
Ang Araw ng Pagpapalayas
Isang umaga, narinig kong nag-aaway sina Papa at si Aling Marita.
Madalas na siyang sigawan ni Papa nitong mga huling buwan, pero hindi ko alam kung bakit.
“Umalis ka na!” sigaw ni Papa.
“Wala ka nang lugar dito!”
Tumahimik ang buong bahay.
Ang mga kamag-anak at kapitbahay na naroon ay nagulat.
Ang madrasta kong tahimik lang, walang luha, walang sigaw.
Kinuha niya ang lumang maleta, isinuot ang lumang tsinelas, at lumingon sa akin bago umalis.
Ngumiti siya — ngiting pagod, ngiting may taglay na sakit.
“Anak, huwag kang magtanong. Darating din ang araw na maiintindihan mo lahat.”
At umalis siya, habang si Papa ay nakatayo lang sa pinto, nananahimik.
Hindi ko siya tinanong — dahil sa totoo lang, natakot akong malaman ang sagot.
Pagpanaw ni Papa
Makaraan ang labinlimang araw, pumanaw si Papa dahil sa sakit sa puso.
Tahimik ang burol.
Nandoon si Aling Marita, tahimik na nag-aayos ng mga bulaklak at kandila — parang asawa pa rin na tapat hanggang huli.
Walang imik si Papa hanggang sa huling sandali, at wala ring paliwanag kung bakit niya ito itinaboy.
Pagkatapos ng libing, muli siyang umalis, hindi na bumalik.
Ang Pamana
Pagkalipas ng apatnapu’t siyam na araw, nagtipon kami ng mga kuya ko upang pag-usapan ang ari-arian ni Papa.
May bahay, lupa, at kaunting ipon sa bangko.
Pinaghati-hatian namin iyon ayon sa payo ng abogado.
Nang akala namin ay tapos na ang lahat, may lumapit na matandang lalaki — kaibigan daw ni Papa.
“May gusto akong ipaalam,” sabi niya.
“Buwan bago siya mamatay, bumili siya ng bahay sa pangalan ng asawa niya. Sinadya niyang itago iyon para hindi n’yo malaman.”
Natahimik kami.
“Ayaw niyang maagawan niyo si Marita,” sabi ng matanda. “Sinabi niyang siya lang ang nagtiyagang mag-alaga sa kanya, kahit noong wala nang natitira.”
Ang Tunay na Dahilan
Doon ko lang naintindihan.
Hindi pala dahil sa galit kaya niya ito pinalayas.
Kundi dahil gusto niyang protektahan ang babaeng iyon — mula sa amin.
Alam ni Papa na kung mananatili si Marita sa bahay, tiyak na uusigin siya ng aking mga kuya.
Kaya pinili niyang saktan siya sa paningin ng lahat — para makalaya siya, para hindi siya masaktan.
Ang Huling Pagdalaw
Lumipas ang ilang linggo bago ko siya nahanap.
Nakatira siya sa isang maliit na bahay sa labas ng bayan. Maliit pero maaliwalas, puno ng halaman, at may mga larawan ni Papa sa altar.
Pagbukas ng pinto, ngumiti siya sa akin — gaya ng dati.
“Anak, salamat at dumalaw ka,” sabi niya.
Niyakap ko siya nang mahigpit.
Hindi ko na pinigilan ang luha ko.
“’Nay… patawad. Kung alam ko lang noon…”
Ngumiti siya, pinahiran ang luha ko.
“Hindi mo kailangang humingi ng tawad. Ang mahalaga, alam mo na ngayon kung gaano kamahal ng tatay mo ang lahat sa atin.”
Epilogo
Ngayon, tuwing bumibisita ako sa puntod ni Papa, dinadala ko si Aling Marita.
Tahimik lang siya habang nag-aalay ng bulaklak, at sabay naming binubulong:
“Salamat sa pagmamahal na hindi kailanman nanghingi ng kapalit.”
At sa bawat hangin na dumadaan, parang naririnig ko si Papa —
Tahimik, pero buo:
“Anak, minsan kailangang masaktan ang isa para mailigtas ang iba.”