Sa pinakamatandang bahay sa baryo namin nakatira si Lolo Ben, na mas kilala bilang Tandang Ben. Dating sundalo, biyudo, at isang lalaking tila iniwan na ng panahon. Araw-araw, makikita mo siyang nakaupo sa balkonahe, nagsasalita sa kanyang mga manok na parang matagal nang kakilala. Sa loob ng kanyang bahay na yari sa lumang kahoy, may isang bagay na tila hindi tinatablan ng alikabok o panahon—isang dambuhalang aparador na gawa sa narra, inukitan ng mga bulaklak at ibon.
At iyon ang pinakamahigpit niyang ipinagbabawal na galawin.
“Lahat ng bagay dito, pwede n’yong hawakan,” lagi niyang sinasabi sa amin. “Maliban sa aparador na ‘yan. Kahit wala na ako, huwag na huwag n’yong bubuksan.”
Sa bawat ulit niya nito, lalo kaming nagtataka. Ano ba ang laman noon?
Sabi ni Kuya Marco, baka mga ginto ng Hapon. Si Ate Lisa naman, mga titulo raw ng lupa. Pero ako—si Daniel, ang bunso at paborito ni Lolo—ay naniniwalang may kakaibang mundo sa loob noon, gaya ng sa mga librong binabasa ko.
Nang pumanaw si Lolo Ben sa edad na nobenta, nagluluksa ang buong baryo. Ngunit sa gitna ng mga luha, unti-unting sumingit ang isa pang bagay—ang usapin ng mana. Nag-away ang apat niyang anak sa sala, habang kami namang mga apo ay tahimik na nagkatinginan, may iisang iniisip: ang aparador.
“Ngayong wala na si Lolo, wala nang bawal,” bulong ni Marco.
At isang gabing abala ang mga matatanda sa pagtatalo, pumasok kaming apat sa kwarto ni Lolo.
Alam ko kung saan niya tinatago ang susi—sa ilalim ng lumuwag na tabla sa sahig. Kinuha ko ito, kalawangin at malamig. Nang marinig namin ang “click” ng seradura, halos sabay-sabay kaming huminga nang malalim.
Dahan-dahan naming binuksan ang pinto.
Sumalubong sa amin ang amoy ng lumang kahoy, ng naphthalene balls, at ng mga tuyong bulaklak. Ngunit wala kaming nakita ni katiting na kayamanan.
Sa loob, dalawang bahagi ang aparador.
Sa kaliwa, nakasabit ang lumang unipormeng militar—may mga medalya, litrato ni Lolo noong kabataan, at isang maayos na nakatuping bandila ng Pilipinas. Dito nakatago ang bahagi ng kanyang buhay bilang sundalong lumaban sa digmaan.
Ngunit sa kanang bahagi, may isang tanawing hindi namin malilimutan.
Nakasabit roon ang isang puting bestida, may kasamang pares ng puting sapatos at isang lumang suklay. Sa ibabaw ng maliit na estante, may music box na hugis puso, isang walang laman na bote ng pabango, at isang larawan ng isang dalagang hindi namin kilala—maganda, nakangiti, at may mga matang puno ng sigla.
Sa ilalim ng larawan, may maliit na kahon. Sa loob nito, mga lumang sulat, maayos na nakatali ng pulang ribbon.
Nakasulat sa unang sobre:
“Sa aking minamahal na Estrella.”
“Estrella, aking bituin,
Malapit nang matapos ang giyera. Sa aking pagbalik, ikaw ang una kong hahanapin. Ang puting bestida ay handa na—ang araw ng ating kasal ay darating din.”— Ang iyong Ben, 1945
Napatingin kami sa isa’t isa. Estrella? Hindi iyon ang pangalan ng aming Lola Elena.
Sa ilalim ng mga sulat, may nakatuping piraso ng lumang diyaryo.
Ang headline:
“Simabahan ng San Guillermo, Binomba: Lahat ng Nasa Loob, Patay.”
Ang petsa? Araw ng pagpapalaya—ang araw na dapat sana’y uuwi si Lolo.
At doon sa simbahan na iyon, hinihintay siya ni Estrella, marahil ay suot ang puting bestidang nakasabit ngayon sa aparador.
Biglang bumigat ang hangin. Ang aparador na buong akala namin ay lalagyan ng kayamanan, ay isa palang libingan ng isang pag-ibig—isang dambanang itinayo ni Lolo Ben para sa babaeng hindi na niya muling nakita.
Nang gabing iyon, dinala namin ang mga magulang namin sa silid.
Tahimik silang tumingin sa laman ng aparador, at ang mga sigaw sa sala ay napalitan ng katahimikan.
Ang mga alitan tungkol sa lupa at pera ay biglang naging walang saysay.
Ang ama nilang akala nila’y malamig at masungit pala ay isang lalaking nasaktan nang labis.
“Naaalala ko na,” sabi ng aking ama, nanginginig ang boses. “Isang beses, nakita ko si Itay na umiiyak habang nakatingin sa isang litrato. Ang sabi niya lang, ‘isang anghel.’”
Pagkalipas ng ilang linggo, pinuntahan ng pamilya ang lumang sementeryo. Sa mga talaan ng simbahan, natagpuan nila ang pangalang Estrella Santos—isa sa mga biktima ng pambobomba. Sa unang pagkakataon, nagkaroon siya ng lapida, inilagay sa tabi ng puntod ni Lolo Ben.
Hindi na ipinagbili ng pamilya ang bahay.
Sa halip, ginawa nila itong maliit na museo, isang lugar kung saan binubuhay nila ang mga kwento ng digmaan, pag-ibig, at alaala ng kanilang bayan.
Ang aparador ay nanatili sa silid ni Lolo—ngayon ay bukas na palagi, hindi na lihim, kundi paalala ng isang pag-ibig na kahit nilamon ng panahon, hindi kailanman nawala.
Ang pinakamahalagang pamana ni Lolo ay hindi lupa o ari-arian, kundi ang kwento ng puso niyang marunong magmahal kahit sa gitna ng digmaan.
Ang aparador na minsang naging simbolo ng pagbabawal ay ngayon ay simbolo ng pag-unawa—na ang tunay na pag-ibig ay hindi laging natatapos sa kasal, minsan ay sa alaala.
Tanong:
Kung ikaw, may makita kang ganitong lihim sa inyong pamilya—bubuksan mo rin ba ang aparador?
Ibahagi ang iyong sagot sa mga komento.