Sampung taon na akong hiwalay sa asawa ko. Sampung taong akala ko’y sapat para tuluyang kalimutan ang lahat ng pait—ang mga sigaw, ang panlalait, ang mga gabing umiiyak ako dahil sa biyenan kong hindi kailanman tumanggap sa akin.
Pero minsan, may paraan talaga ang tadhana para ipaalala sa’yo na hindi pa tapos ang kuwento.
Araw ng malakas na ulan, nagmamadali akong bumili ng gulay sa palengke para sa karinderyang itinayo ko mag-isa. Habang naglalakad ako, napansin kong sa may gilid ng daan, sa ilalim ng pulang payong na halos wala nang tupi, may matandang babaeng nanginginig sa lamig—may hawak na lata ng biskwit na puno ng barya.
Nang tumama ang liwanag mula sa tindahan, nanlaki ang mga mata ko.
Siya ‘yun.
Si Aling Lita.
Ang dati kong biyenan.
Ang babaeng minsang nagsabing “Hindi bagay sa anak ko ang babaeng mahirap”, ngayon ay nakayuko, nanginginig, namamalimos sa gitna ng palengke.
Hindi ko alam kung ano ang uunahin kong maramdaman—awa o pagkamangha. Nagtago ako sa likod ng puwesto ng isda at pinanood siyang mahinahong nakikiusap sa mga dumadaan.
Bakit siya nandito? Nasaan si Ryan?
Nang matapos ang ulan, sinundan ko siya palihim. Nakapantalon siya na kupas, bitbit ang isang plastic na puno ng tirang tinapay. Lumiko siya sa makipot na eskinita, tumigil sa isang barung-barong sa dulo ng kalye.
Mula sa labas, sumilip ako. Sa loob ng bahay, may batang payat, mga siyam na taong gulang, inuubo at namumutla. Nilapitan siya ni Aling Lita, inilabas ang mga tinapay, at iniabot.
“Kain ka na, Noel. Kahit isa lang. Baka lumakas ka na bukas,” sabi niya, pilit na nakangiti.
“Kayo na lang po, Lola. Busog pa ako,” sagot ng bata.
Mahina ang tinig ni Aling Lita, pero puno ng pagod.
“’Wag mong isipin si Lola. Sige na, anak. Baka magalit ang tatay mo sa langit kapag hindi ka kumain.”
Doon ko napagtanto—wala siyang anak na Noel.
Ang nag-iisa niyang anak ay si Ryan, ang dating asawa ko.
Sino ang batang ito?
Lumabas siya para magtapon ng basura. Lumapit ako, basa pa ng ulan ang aking buhok. Nagulat siya, halos mabitawan ang basurahan.
“Liza?…”
“Ako nga, Ma,” sagot ko, nanginginig ang tinig. “Bakit ganito na kayo?”
Matagal siyang natahimik bago umupo sa tabi ng pader.
“Matagal nang umalis si Ryan. Hindi na nagpadala. Ang batang ‘yon, anak ng kapitbahay. Naulila sa aksidente. Wala nang nag-alaga, kaya ako na lang. Wala na rin akong hanapbuhay. Kaya eto…”
Hindi ko alam kung ano ang sasabihin.
Ang dating babaeng palaging maayos ang buhok, laging may alahas, ngayo’y payat, marungis, at nanginginig sa gutom.
“Bakit di kayo humingi ng tulong, Ma?” tanong ko, halos mahulog ang luha ko.
“Nahihiya ako, anak. Masyado akong maraming nasabi noon. Hindi ko alam kung paano haharap sa ’yo.”
Tahimik ako. Tanging patak ng ulan lang ang naririnig naming dalawa.
Kinabukasan, bumalik ako. May dala akong pagkain, gamot para kay Noel, at kaunting pera. Nang makita niya ako, umiwas siya.
“Huwag na, Liza. Hindi ko matatanggap ’yan. Malaki na ang kasalanan ko sa ’yo.”
Hinawakan ko ang kamay niyang nanginginig.
“Wala na akong galit, Ma. Sampung taon na. Halika, tumira na kayo sa akin. May bakanteng silid. Hindi ko kayang makita kayong ganito.”
Namula ang mga mata niya, nanginginig ang labi.
“Tatawag ka pa rin sa akin ng ‘Ma’ kahit iniwan ka ng anak ko?”
“Oo,” sagot ko, mahina ngunit buo. “Kasi hindi kita kailanman itinuring na kaaway.”
Mula noon, sinama ko siya at si Noel sa bahay. Ginawa ko siyang kasosyo sa karinderya—siya ang nagtitimpla ng kape, ako naman sa kusina. Si Noel, pinag-aral ko.
Tuwing umuulan, palagi kong nakikita si Ma sa may bintana, hawak pa rin ang pulang payong na ginamit niya noong unang muli kaming nagtagpo.
Makalipas ang ilang buwan, dumating si Ryan—payat, lugmok, walang dala kundi isang maliit na bag.
Nakita niya kaming tatlo sa karinderya—ako, si Ma, at si Noel, nagtatawanan habang nag-aayos ng mesa.
“Pinatawad mo… si Mama?” mahina niyang tanong.
Ngumiti ako.
“Oo. Dahil noong araw na nakita ko siyang namamalimos, doon ko rin napatawad ang sarili ko.”
Lumayo siya, walang nasabi. Samantalang si Ma ay mahinahong humawak sa kamay ko, luhaan.
“Anak, salamat. Tinuruan mo akong muli kung ano ang ibig sabihin ng pamilya.”
At tuwing bumubuhos ang ulan, naaalala ko ang araw na iyon—ang pulang payong sa palengke, at ang babaeng minsang itinuring kong kaaway, na kalaunan ay naging ina ko sa puso.
Aral:
Ang kapatawaran ay hindi palaging para sa taong nagkasala—kadalasan, ito’y regalo mo sa sarili mo upang muling matutong magmahal, kahit sa mga taong minsang sumira sa ’yo.