Gabi-gabi, bago matulog, laging may bitbit si Marco—isang patola. Minsan malaki, minsan maliit, ngunit laging nakatayo ito sa ulunan ng aming kama. Hindi ko maintindihan ang ritwal na ito. Nagtanong ako, ngunit tumanggi siyang magpaliwanag. “Paalaala lang, Liza,” ang tanging sagot niya, at ang misteryo ay bumalot sa aming relasyon na matagal nang nalambungan ng pagkakabuwag.
Kami ni Marco ay minsan nang naging magkasintahan na pinagseselosan—sweet, laging magkasama, tila walang katapusan ang pag-ibig. Ngunit pagkatapos ng kasal at sa pagdating ng aming pangalawang anak, ang tamis ay naging kapaitan. Si Marco ay naging mailap, tamad, at walang pakialam sa gawaing bahay o sa aming mga anak. Ako ang gumawa ng lahat, at ang simpleng “mahal kita” ay naging alaala na lang.
Ang lahat ay nagsimula nang bigla niya akong bigyan ng isang bote ng pampalaki ng dibdib. Ang tanong niya ay tila isang malamig na palaso: “Hindi ka na ba masaya sa itsura ko ngayon?”
Ang kanyang sagot ay isang pahiwatig ng paghamak: “Hindi naman sa ganon. Pero, alam mo na… dati mas maganda ’yong—”
Hindi ako nagkaroon ng oras na makipagtalo. Tumakbo ako sa aming silid, yakap ang aming bagong silang na sanggol, at umiyak.
Pagkatapos ng ilang araw na katahimikan, napansin ko ang patola.
“Marco, ano na naman ’yang patola mo diyan gabi-gabi? Para saan ’yan?” tanong ko.
Ang kanyang ngiti ay walang damdamin, at ang mga salita niya ay nagpabigat sa akin.
“Paalaala lang, Liza. Kung ayaw mong gamitin ’yong cream na binigay ko, balang araw, baka ganyan na rin ang itsura ng dibdib mo—parang patola.”
Ang aking buong pagkatao ay nanigas. Lahat ng pagod, sakit, at kahihiyan mula sa mga gabing walang tulog at sa katawan kong nagbago para magbigay-buhay ay biglang sumabog sa loob ko. Ang tono ng boses niya—malamig, mapanlait—ay nagpahiwatig na wala akong halaga bilang babae, asawa, o ina.
Nawala ang aking respeto. Sinubukan kong magsumbong, ngunit ang mga magulang niya ay nagsabi lamang, “Pasensiyahan mo na lang.”
Ngunit hanggang kailan ako magtitiis?
Hanggang isang gabi, bigla akong nagising sa kalagitnaan ng dilim. Tiningnan ko si Marco na natutulog at ang patola na nakahiga sa ulunan ng kama. Hawak ko iyon nang mahigpit, at sa loob-loob ko, sinabi:
“Hindi ko na hahayaang tapakan mo pa ang pagkatao ko.”
Kinabukasan, dinala ko ang aking mga anak at umalis. Sa unang pagkakataon, nakatulog ako nang walang bigat sa aking dibdib.
Hindi ko alam kung saan hahantong ang aming kasal, ngunit sigurado ako sa isang bagay: hindi ako kailanman magiging isang babae na natatakot sa patola ng asawa.
Ang mga salita ay maaaring mas makasakit kaysa sa anumang sugat. Walang gamot sa sugat na dulot ng paghamak, at walang halagang kapalit ang dignidad ng isang ina.