“Si Lola ay tinawag na ‘baliw’ ng mga tao sa kalsada — iniwasan siya, pinagtatawanan, at walang nakikipag-usap. Ngunit isang araw, may dumating na nakakaalala sa kanya, at sa biglang pagkakataon, ang buong bayan ay napatigil at naiyak.”
Sa maliit na bayan ng Calamba, araw-araw na naglalakad sa kalsada ang isang matandang babae.
Naka-daster, magulo ang buhok, bitbit ang lumang bag na tila walang laman.
Madalas siyang nakayuko, minsan may hawak na papel, minsan ay kumakanta nang mag-isa.
Tawag sa kanya ng mga tao:
“Lolang Baliw.”
“Ayan na naman si Lola, baliw talaga!”
“Mag-ingat sa mga bata, baka kagatin niya!”
“Buti nalang hindi ako ganyan pagkatanda!”
Sa bawat tawa at biro, lalo siyang bumibilis ng lakad, parang gusto niyang itago ang sarili mula sa mundong matagal na niyang iniwan.
ANG NAIWANG INA
Siya si Lola Miling, dating guro sa elementarya.
Mabait, matalino, at minahal ng kanyang mga estudyante.
Ngunit sampung taon na ang nakalipas, nasunog ang kanilang bahay. Kasabay nito, namatay ang kanyang nag-iisang anak.
Dahil dito, unti-unti niyang nawala ang sigla ng kanyang buhay.
Ayon sa kapitbahay, ilang buwan siyang umiiyak mag-isa.
Hanggang sa isang araw, nagising siya na tila ibang tao.
Hindi na nagsuklay, hindi nag-aayos, at araw-araw ay naglalakad sa kalsada, tila may hinahanap.
“Anak ko… nasaan ka na?”
Ito ang tanging linyang paulit-ulit niyang sinasabi.
ANG MGA TAONG WALANG PUSO
Pinagtatawanan siya sa palengke.
Kinukunan ng video ng mga estudyante.
May ilan pa ngang nagpo-post sa social media:
“Nakakatawa si Lolang Baliw! Parang may kinakausap sa hangin!”
Sa bawat pag-click, sa bawat “haha react,” nadaragdagan ang sakit sa puso ni Lola Miling.
Ngunit may isang bagay na hindi niya iniwan — ang lumang bag na lagi niyang dala.
Amoy alikabok at luma, kaya iwas-silip ang marami.
Ngunit sa loob nito nakatago ang pinakamahalagang alaala ng kanyang buhay.
ANG PAGKAKILALA
Isang araw, dumating sa bayan si Erwin, 26 anyos, isang nurse mula Maynila.
Habang bumibili siya ng pagkain sa palengke, napansin niya si Lola Miling na naglalakad, bitbit ang lumang bag.
Tila pamilyar ang mukha.
Tila may alaala siyang muling nabuhay.
Nilapitan niya ito.
“Lola… Miling?”
Tahimik ang matanda.
“Ako po ‘to… si Erwin. Estudyante niyo po ako dati. Kayo po ang nagturo sa akin magsulat nung Grade 2, ‘di ba?”
Ngumiti si Lola, mahina at dahan-dahan.
“Erwin… yung batang mahina magsulat ng ‘R’?”
Tumulo ang luha ni Erwin.
“Opo po, Lola. Ako po ‘yon.”
ANG BAG NA MAY ALAALA
Dinala ni Erwin si Lola sa maliit na karinderya.
Habang kumakain, binuksan ni Lola ang lumang bag.
Sa loob, puro lumang papel, sertipiko, at litrato.
Mga larawan ng mga estudyante niyang nagtapos — isa roon si Erwin.
Sa likod ng litrato, nakasulat:
“Si Erwin, pangarap maging nurse. Sana matupad niya balang araw.”
“Lola… natupad ko na po. Nurse na po ako ngayon, at dahil po sa inyo,” humagulgol si Erwin.
Tahimik si Lola, pinisil ang kanyang mukha, at sa pagitan ng luha, sinabi:
“Salamat, anak… akala ko wala na akong naiwan sa mga itinuro ko.”
ANG MULING PAGKILALA NG BAYAN
Kinabukasan, dinala ni Erwin si Lola sa ospital.
Malnourished, dehydrated, may dementia.
Habang nasa kwarto, nag-post si Erwin sa social media:
“Ito po si Lola Miling. Dating guro dito sa Calamba. Tinuruan niya kami magbasa at magsulat. Ngayon, wala na siyang pamilya at tirahan. Kung may puso kayo, tulungan natin siyang makabalik sa dangal na dati niyang ibinigay sa amin.”
Nag-viral ang post.
Maraming dating estudyante ang nagpadala ng tulong.
Dumating ang ilan, bitbit ang kanilang medalya at tagumpay.
Isang linggo ang lumipas, ginanap ang parangal sa munisipyo: “Guro ng Bayan” at simbolo ng inspirasyon.
Sa entablado, hawak ang mikropono ni Erwin:
“Marami sa atin ang nakalimot sa mga taong naghubog sa atin. Ang guro po naming tinawag na baliw noon… siya pala ang dahilan kung bakit marami sa amin ang matino ngayon.”
Tumayo si Lola, hawak ang medalya.
Ngumiti.
“Hindi ko na maalala lahat ng pangalan ninyo… pero alam kong dinala ko kayo sa puso ko.”
At sa sandaling iyon, ang mga dating tumawa sa kanya ay napaiyak at humingi ng tawad.
EPILOGO
Makalipas ang ilang buwan, pumanaw si Lola Miling nang payapa.
Sa tabi ng kanyang kama, larawan niya at ng mga estudyante.
Sa likod, nakasulat ni Erwin:
“Hindi bale kung makalimutan mo ang pangalan ko, Lola… habang nabubuhay ako, dadalhin ko ang pangalan mo.”
Sa Calamba Elementary School, may bagong gusali na ipinangalan sa kanya:
“The Miling Santiago Learning Center.”
At bawat batang nag-aaral doon ay tinuturuan:
“Huwag husgahan ang hitsura ng tao. Baka ang tinatawanan mo ngayon — siya pala ang dahilan kung bakit marunong kang magmahal.”