Tatlong anak, isang ama, at isang utang na nagkakahalaga ng siyam na raang libong piso.
Walang gustong umako ng responsibilidad—maliban sa bunso.
Noong araw na lumabas si Tatay Ernesto mula sa ospital, tahimik siyang pumasok sa bahay, may bitbit na isang sobre. Wala siyang sinabi, inilapag lamang niya ito sa mesa at umupo. Nang buksan ko, nakita ko ang isang promissory note na may halagang ₱900,000, nakapangalan sa kanya bilang may utang.
Nagkatinginan kaming tatlong magkakapatid.
Ang panganay, abala sa pagpapaaral ng mga anak.
Ang pangalawa, kakabukas lang ng negosyo.
Ako, ang bunso—bagong kasal, may binabayarang bahay, at halos walang natitira sa sahod.
Pero habang tinitingnan ko ang maputlang mukha ni Tatay, ang kanyang nanginginig na kamay at mga mata na tila puno ng paghingi ng tawad, hindi ko magawang tumanggi.
Kinuha ko ang dokumento at tahimik na sinabi:
“Ako na po, Tay. Ako na ang bahala.”
Mula noon, nagsimula ang mahirap na taon.
Nagsumikap akong magbayad, nagbenta kami ng ilang gamit, at tinigil ng asawa ko ang pagbili ng mga bagay na hindi kailangan. Ang dating tahimik naming bahay ay napuno ng sipag at pagtitipid. Madalas, pinakuluang munggo o kanin na may toyo na lang ang hapunan. Pero sa tuwing titingnan ko si Tatay na nakangiti habang kalaro ang mga apo, nawawala lahat ng pagod ko.
Eksaktong isang taon mula noong araw na iyon, tinawag ako ni Tatay sa kanyang kwarto.
“May gusto akong ipabasa sa’yo,” sabi niya.
Kinuha niya mula sa drawer ang isang papel, tinupi sa gitna, at iniabot sa akin.
Nang buksan ko, akala ko ay isa na namang promissory note o sulat ng pasasalamat.
Ngunit sa halip, ang nakita ko ay isang huling habilin—isang kalooban na nagsasabing ipinapamana niya sa akin ang tatlong-palapag niyang bahay at isang lupang nasa gitna ng bayan.
Napatitig ako sa kanya, gulat na gulat.
Ngumiti lang siya at mahina ang tinig na nagsabing,
“Hindi ko kailangang malaman kung sino ang may pera, anak. Gusto ko lang malaman kung sino ang may puso.”
Maya-maya, dumating ang dalawa kong kapatid. Nang makita nila ang dokumento, tahimik silang napako sa kinatatayuan. Wala nang nagsalita—pero sa kanilang mga mata, nabasa ko ang pagsisisi.
“Bakit siya lang, Tay?” mahinang tanong ng panganay.
Tumingin si Tatay sa kanila at mahinahon ang sagot,
“Hindi ko kayo pinarurusahan. Sinusubok ko lang kung sino sa inyo ang tutulong kahit walang kapalit.”
Tahimik silang umalis, nakatungo, habang si Tatay ay tumingin sa akin at hinawakan ang balikat ko.
“Hindi mo kailangang bayaran ang utang na iyon,” sabi niya. “Matagal ko nang binayaran ‘yon. Ang lahat ng ito… pagsubok lang.”
Doon ko lang lubos na naunawaan:
Hindi utang ang gusto niyang bayaran ko—kundi ipakita kung sino sa amin ang marunong magpahalaga sa pamilya kahit walang gantimpala.
At nang kumalat ang balita sa aming angkan, marami ang humusga.
May nagsabi raw na hindi siya patas.
Ngunit sa puso ko, alam kong ang tunay kong minana ay hindi ari-arian, kundi ang tiwala at pagmamahal ng isang ama na sinubok ang kanyang mga anak—at nakita kung sino ang tunay na handang magmahal pabalik.