Sa bahay namin, may isang matandang kasambahay na halos pitumpung taong gulang na. Ang pangalan niya ay Aling Nena — masipag, tahimik, at parang walang kapaguran. May natatanggap siyang pensiyon buwan-buwan, mga ₱14,000, kaya’t kahit sabihin mong sapat na iyon para sa kanyang mga pangangailangan, hindi pa rin siya tumitigil sa pagtatrabaho.
Ang nakapagtataka, gabi-gabi siyang lumalabas ng bahay nang palihim. Akala namin noong una ay simpleng paglalakad lang iyon para magpahangin o magdasal sa kapilya malapit sa amin. Pero napansin kong umuuwi siya nang halos alas-dos ng madaling araw — pagod, pawis, pero laging may ngiti sa labi.
Isang gabi, hindi ko na napigilan ang kuryosidad. Naghintay ako hanggang sa marinig kong sumara ang gate. Dahan-dahan akong umakyat sa kanyang kuwarto. Malinis iyon, maayos ang mga kumot, at amoy sabon ang hangin. Wala namang kakaiba, hanggang sa mapansin ko ang unan niya — tila may nakaumbok sa ilalim.
Dahil sa kutob, marahan kong inangat iyon.
Diyos ko.
Isang lumang plastik na bag ang nakita ko, puno ng mga gusot na perang papel at barya. May halong lumang dolyar at mga sobre na tila ilang ulit nang nabasa at natuyo. Sa gitna ng mga ito, may ilang lumang litrato — isa roon ang ngiti ng isang batang babae na mga pitong taong gulang, may nakasulat sa likod: “Para kay nanay – 1987.”
Nanginig ang kamay ko. Noon ko lang napagtanto — may anak pala si Aling Nena.
Kinabukasan, maingat kong tinanong siya kung sino ang batang nasa larawan. Napayuko siya, at sa unang pagkakataon, nakita kong lumambot ang kanyang mga mata.
“Anak ko ‘yan,” mahina niyang sabi. “Si Mila. Namatay siya noong pitong taong gulang pa lang dahil sa sakit sa puso. Hindi ko man lang siya nailibing nang maayos. Wala akong pera noon.”
Tahimik siya sandali, saka ngumiti ng mapait.
“Lahat ng kinikita ko gabi-gabi, inilalagay ko rito,” itinuro niya ang kanyang dibdib. “Dinadala ko sa mga bahay-ampunan, sa simbahan, minsan sa ospital. Para kahit paano, may batang matulungan ako—para kay Mila. Para maramdaman kong buhay pa rin siya.”
Doon ko nalaman na gabi-gabi pala siyang naglalakad patungo sa mga simbahan para maglinis nang palihim, minsan tinatanggap ng mga madre bilang “volunteer.” Ang binibigay sa kanyang kaunting kabayaran ay hindi niya ginagastos para sa sarili — lahat ay inilalagay niya sa plastic bag na nasa ilalim ng unan, tinatawag niyang “regalo para sa anak ko.”
Mula noon, tuwing nakikita ko siyang nag-aayos ng mesa o naglalaba, hindi ko na siya nakikita bilang isang matandang kasambahay. Nakikita ko siya bilang isang ina na hindi kailanman tumigil magmahal — kahit ang minamahal niya ay matagal nang wala.
At sa tuwing naiisip ko iyon, napapaisip ako: siguro, ang pinakamatinding anyo ng pagmamahal ay ‘yung hindi na kailangang may kapalit — basta patuloy lang, gaya ng ginagawa ni Aling Nena gabi-gabi.