Habang wala ang asawa ko, biglang lumapit sa akin ang biyenan kong lalaki at bumulong:
“Kumuha ka ng maso, at basagin mo ang tile sa likod ng inidoro. Huwag mong ipaalam kahit kanino.”
Akala ko noon, nagbibiro siya — o marahil, tinatamaan ng pagkalito dahil sa edad. Pero nang makita ko ang takot sa mga mata niya, alam kong may ibang ibig sabihin ang kanyang mga salita.
Gabi iyon, tahimik sa bahay. Ang anak ko ay naglalaro sa bahay ng kapitbahay, at ang asawa ko nama’y umalis para bumili ng gamit. Nasa kusina ako, naghuhugas ng pinggan, nang maramdaman kong may nakatingin sa akin mula sa likod.
Paglingon ko — si Tatay Rogelio, ang ama ng asawa ko. Matigas ang kanyang mukha, at nanginginig ang boses niya nang sabihin:
“Huwag kang magtanong. Basta gawin mo.”
“Pero bakit ko sisirain ‘yung pader? Ang ganda pa ng banyo—”
“Doon mo malalaman ang katotohanan tungkol sa anak ko,” sabi niya, mariin. “Bago pa mahuli ang lahat.”
Hindi ko alam kung anong ibig niyang sabihin, pero may kaba akong naramdaman.
Pagkaraan ng kalahating oras, nasa banyo na ako. Wala nang tao sa bahay. Nakatitig ako sa malinis na tiles na siya mismo ang naglagay noong bagong kasal pa lang kami.
Kinuha ko ang maso.
Isang hampas — crack.
Pangalawa — pak! — may nabitak.
Pangatlo, tuluyang nabasag ang tile.
Sa likod noon, may butas. Maitim. Parang may tinatagong sikreto.
Nang ipasok ko ang kamay ko, may naramdaman akong supot. Luma. Malutong. Parang matagal nang nakatago. Hinila ko ito at binuksan…
At halos matapon ko sa sahig sa sobrang takot.
Mga ngipin.
Tunay na mga ngipin ng tao — dose-dosenang piraso. Iba’t ibang laki, may ilan pang may bakas ng dugo sa ugat.
Agad kong dinala ang supot kay Tatay Rogelio. Pagkakita pa lang niya rito, bumuntong-hininga siya nang malalim.
“Nakita mo na pala,” mahina niyang sabi.
“Diyos ko, kanino ‘to?!” halos pasigaw kong tanong.
Matagal siyang hindi nagsalita. Pagkatapos ay nagbaba siya ng tingin, parang may mabigat na pasan sa dibdib.
“Ang anak ko… hindi mo siya kilala gaya ng akala mo. Ginawa niya ito noon pa. Mga taong nawala… hindi niya sila sinunog nang buo. Kinuha niya ang mga ngipin — dahil iyon lang ang hindi nasusunog.”
Parang gumuho ang paligid ko. Hindi ko matanggap. Ang lalaking mahal ko, ang ama ng anak ko — isang mamamatay tao?
“Bakit hindi mo sinabi noon pa?”
Tumulo ang luha sa mata ng matanda.
“Akala ko… kaya kong itago. Pero gabi-gabi na siyang bumabalik sa akin sa panaginip. Ngayon, ikaw na lang ang makakapili kung mananahimik ka o hindi.”
At doon ko napagtanto — hindi lang sikreto ang nakatago sa likod ng mga tile.
Nakatago ro’n ang katotohanan na tuluyang wawasak sa aming pamilya.
Simula noong gabing iyon, hindi ko na muling tiningnan ang asawa ko sa parehong paraan.
Dahil sa bawat ngiti niya, nakikita ko na ngayon — ang mga ngipin na minsang tinago sa dilim. 🕯️