Sa isang tahimik na baryo sa Lipa, Batangas, nakatayo ang dalawang bahay sa iisang bakuran — isang bago, makintab, at moderno; at isang luma, yari sa kahoy, na tila saksi sa mga panahong hindi pa uso ang kaginhawaan.
Doon nakatira si Mang Ernesto, isang dating guro sa elementarya. Kasama niya sa compound ang anak niyang si Marco, at ang asawa nitong si Lara, isang negosyanteng mula sa Maynila.
Matagal nang biyudo si Ernesto. Lumaki si Marco sa piling niya — at sa pawis at pagtitiyaga ng ama, nakapagtapos siya ng kolehiyo at naging engineer. Ngunit nang dumating sa buhay niya si Lara, unti-unting nagbago ang lahat.
Ang Paglipat
“Pa, may magandang balita,” masiglang sabi ni Marco isang gabi. “Matatapos na ang bagong bahay sa harap ng lote. Pero baka mas komportable po kayo sa lumang bahay sa likod. Tahimik doon, ‘di ba?”
Ngumiti si Ernesto, kahit may kakaibang hapdi sa dibdib.
“Kung ‘yan ang makakagaan sa inyo, anak, ayos lang sa akin.”
Walang reklamo. Walang tanong.
Kinuha niya ang kanyang mga lumang libro, ilang damit, at lumipat sa lumang bahay — ang bahay na siya mismo ang nagtayo noong kabataan niya.
Ang Mga Tahimik na Gabi
Sa lumang bahay, araw-araw pa rin siyang maagang nagigising. Nagdidilig ng halaman, nag-aalaga ng pusa, at minsan ay nagluluto ng adobong alam niyang paborito ni Marco.
Pero bihira nang pumaroon ang anak. Madalas, maririnig na lang niya ang tunog ng sasakyang paalis — at ang katahimikan pagkatapos.
Isang gabi, habang umuulan, isinulat ni Ernesto sa lumang papel:
“Ang katahimikan sa likod-bahay ay parang yakap ng alaala — mainit sa simula, pero nanlalamig habang tumatagal.”
Ang Pagpanaw
Isang umaga, hindi nagising si Mang Ernesto.
Natagpuan siya ng kapitbahay, payapang nakaupo sa silya, hawak pa rin ang lumang rosaryo.
Tahimik lang ang libing — ilang kamag-anak, at ang anak niyang si Marco na halos hindi makatingin sa kabaong.
Pagkatapos ng libing, bumalik si Marco sa lumang bahay upang linisin ang mga gamit ng ama. Sa ilalim ng kama, may nakita siyang kahong kahoy na may nakasulat:
“Huwag mong buksan kung hindi ka pa handang makinig.”
Ang Laman ng Kahon
Binuksan ni Marco ang kahon — dahan-dahan, parang takot sa sagot.
Sa loob ay may tatlong bagay:
- Isang lumang relo na matagal nang sira,
- Isang pirasong papel na may sulat-kamay ng ama,
- At isang lumang USB drive na tinabingan ng rosaryo.
Binasa niya muna ang sulat.
“Anak,
Hindi ko alam kung darating ang araw na ito, pero kung binabasa mo ito, siguro ay wala na ako.
Huwag kang mag-alala, hindi ako nagtanim ng sama ng loob. Ang bahay sa likod ay hindi bilang parusa — ito ang tanging lugar na may mga bakas ng ating kahapon.
May mga bagay na hindi mo nauunawaan ngayon, pero sana ay matutunan mong makita kung gaano kita kamahal, kahit hindi mo madalas maramdaman.
Sa USB, may mga larawan at video ng kabataan mo. Iyon ang mga sandaling nagpapaalala sa akin kung bakit sulit lahat ng sakripisyo.
– Itay.”
Ang Pagbabalik ng Gunita
Isinaksak ni Marco ang USB sa laptop.
Lumabas ang mga larawan — siya, batang naglalaro ng putik, tinuturuan ng ama kung paano magbasa.
May isang video na mahina ang tunog, pero malinaw ang tinig ni Ernesto:
“Anak, balang araw, baka makalimutan mong ang bahay ay hindi sukat sa laki.
Ang tahanan ay kung saan naroon ang pagmamahal na hindi humihingi ng kapalit.”
Doon siya tuluyang napaiyak.
Hindi niya napansin, si Lara pala ay nasa pinto, tahimik na pinagmamasdan ang asawa.
“Marco…” sabi nito, nanginginig ang boses. “Patawarin mo ako. Hindi ko alam na ganito mo siya kamahal.”
“Hindi mo rin alam kung gaano niya ako kamahal,” sagot ni Marco, basang-basa ang mga mata.
Ang Bagong Simula
Gamit ang perang naipon ni Marco, ipinaayos nila ang lumang bahay. Ginawa nilang community library para sa mga batang mahihirap sa baryo — at pinangalanan itong “Bahay ni Itay.”
Tuwing hapon, makikita si Marco sa bakuran, nakaupo sa silyang dati’y gamit ng ama. Sa tuwing ihip ng hangin, tila naririnig niya ang pamilyar na tinig:
“Anak, uwi ka na. Malamig na sa labas.”
Ngumiti siya.
At sa ilalim ng lumang bougainvillea, kung saan unang itinanim ng kanyang ama ang mga binhi ng pag-asa, nakasulat ngayon sa bato:
“Ang pag-ibig ng magulang ay parang bahay — maaaring tumanda, maaaring kumupas, pero kailanman, hindi mawawala ang init ng tahanan.”