Tahimik at payapa ang baryo ng San Felipe, isang maliit na pamayanang napapaligiran ng palayan at dumadaloy sa gitna ang ilog na matagal nang pinagkukunan ng kabuhayan ng mga tao roon. Doon nakatira ang mag-asawang Tomas at Liza Ramirez, kasama ang kanilang tatlong anak.
Si Liza ay kilalang mabait at masipag — tuwing hapon ay bumababa siya sa pampang ng ilog upang maglaba, kasabay ng mga kapitbahay. Ngunit isang araw, hindi na siya nakauwi.
Habang lumalalim ang gabi, nagsimulang mag-alala si Tomas. Tinawag niya ang pangalan ng asawa sa tabing-ilog, ngunit tanging alon at hampas ng tubig ang tumugon. Kinabukasan, isang katawan ng babae ang natagpuan ng mga mangingisda, palutang-lutang sa ilog halos dalawang kilometro mula sa kanilang baryo.
Ang katawan ay namamaga, hindi na makilala, ngunit ang suot na kulay rosas na daster — ang paboritong labhan ni Liza — ay agad na nagpatigil sa puso ni Tomas. Sa gitna ng paghihinagpis, tinanggap niyang iyon na nga ang kaniyang asawa.
Ginawa nila ang lahat ng kaukulang ritwal. Pinauwi ang labi, tinakpan ng kumot, at pinagdasalan ng mga kapitbahay. Ang kanilang bahay ay napuno ng iyak at kandilang nauupos. Ang bunso nilang si Nico, limang taong gulang, ay tahimik lang na nakatingin sa kabaong — parang may hinahanap.
Ang Sigaw ng Bata
Dumating ang oras ng pagsasara ng kabaong. Ang mga kamag-anak ay nagtipon, handa nang tuluyang ihatid si Liza sa huling hantungan. Ngunit bago pa man maisara ang takip, biglang tumakbo si Nico at sumigaw:
“Hindi si Mama ‘yan! Sabi ni Mama, nasa puno siya! Malamig daw siya!”
Napatigil ang lahat. Ang ilan ay napaawang ang bibig, ang iba nama’y tinangkang patahanin ang bata.
“Anak, guni-guni mo lang ‘yan,” bulong ng lola niya, nanginginig ang boses.
Ngunit umiiyak si Nico, mariin ang boses habang hinahampas ang dibdib:
“Sabi ko na sa inyo, hindi si Mama ‘yan! Buhay si Mama!”
Natahimik ang buong bahay. Si Tomas, na kanina’y walang imik, ay biglang napahawak sa noo. Bumalik sa isip niya ang huling sandali ng pagkakakilanlan sa katawan — hindi nga niya nakita nang maayos ang mukha, puro sa damit lang siya umasa.
Ang puso niya ay muling kinabahan. “Paano kung totoo ang sinasabi ng anak ko?”
Tumayo siya at mariing nagsalita:
“Huwag n’yo munang isara ang kabaong! Pupunta ako sa ilog!”
Ang Puno sa Ilog
Sumama ang ilang kalalakihan. Dala nila si Nico, na siya mismong nanguna sa direksyon.
“Doon, sa puno na baluktot!” turo ng bata habang tumatakbo sa makitid na daan patungong pampang.
Pagdating nila sa lugar, malayo sa kung saan natagpuan ang bangkay, biglang napansin ni Tomas ang kaluskos sa may gilid ng mga ugat ng malaking puno.
At doon, sa lilim ng baluktot na punong iyon, may mahina silang narinig — isang tinig na halos hindi makilala:
“Tulong… Tomas…”
Nang lapitan nila, tumambad ang isang babaeng basang-basa, halos hindi makagalaw, at maputla — ngunit buhay. Si Liza.
Nang makita siya ni Tomas, napaluhod ito at niyakap ang asawa habang patuloy ang pag-iyak ng bata.
“Sabi ko na sa inyo, si Mama buhay pa!” sigaw ni Nico habang umiiyak sa saya.
Ang Katotohanan
Dinala nila si Liza sa bahay at agad pinagamot. Doon nalaman ng lahat na nadulas pala siya habang naglalaba, natangay ng agos, at sumabit sa ugat ng puno. Dalawang araw siyang walang makain, nanginginig sa lamig, umaasang may makakarinig sa kanya.
Ang bangkay na inakala nilang si Liza ay isa palang babaeng mula sa kalapit-baryo na matagal nang nawawala.
Ang dapat sanang libing ay naging pagdiriwang ng himala. Ang mga kapitbahay ay hindi makapaniwala — lalo na’t ang nagligtas sa lahat ng ito ay ang limang-taóng bata na nanaginip daw kagabi na tinatawag siya ng kaniyang ina mula sa ilalim ng puno.
Ang Aral
Nang gabing iyon, habang pinapatulog ni Liza si Nico, mahina niyang sinabi:
“Salamat, anak… kung hindi dahil sa’yo, baka hindi na ako makauwi.”
Ngumiti si Nico, nakapikit na at mahinang sumagot:
“Sabi ko naman po sa kanila, maririnig ko pa rin kayo kahit tulog ako.”
Mula noon, tuwing may dumaraan sa ilog ng San Felipe, humihinto muna sila sa ilalim ng baluktot na puno — hindi para matakot, kundi para magpasalamat. Dahil doon, sa lugar na iyon, napatunayan ng lahat na ang tunay na ugnayan ng isang ina at anak ay hindi kayang lunurin kahit ng pinakamalalim na tubig.