Maaga akong dumating sa paaralan — mas maaga pa kaysa sa mga kaklase ko. Habang sila’y natutulog pa, ako naman ay nakatayo sa maliit naming kalan, nilalagyan ng asukal ang saging na saba at iniinit ang kakanin na inihanda ni Nanay kagabi.
Hindi iyon para sa akin. Para iyon sa mga kaklase ko. Ibebenta ko ang mga ito para may pambili ng notebook at pamasahe kinabukasan.
Ako si Elena, Grade 9 sa isang pampublikong paaralan sa Laguna. Panganay ako sa tatlong magkakapatid. Si Tatay ay drayber ng tricycle na may hika, si Nanay ay naglalabada para sa kapitbahay, at ako — nagbebenta ng saging at kakanin tuwing recess para makasabay sa gastusin sa eskwela.
Ngunit sa araw na iyon, isang maliit na pagkakamali ang muntik nang sumira sa lahat ng pinaghirapan ko.
Habang naghihintay sa unang klase, inilabas ko ang plastic ng saging cue at kutsilyo. Lumapit ang ilang kaklase, nagtatanong, “Elena, may saging ka na naman ba? Bili ako, gutom pa ako eh.”
Ngumiti ako, inilagay ang mga ito sa plato, at mahinang sabi: “Sige lang, ‘wag lang maingay, baka mapansin ni Ma’am.”
Biglang bumukas ang pinto. Dumating si Ma’am Feliciano, ang aming adviser — kilalang istrikta at bihirang ngumiti.
“Elena! Ano ‘yan?!”
Nanginginig ako.
“Ma’am… saging po… ibinebenta ko lang po—”
“IBINEBENTA?! Sa loob ng klase?! Wala ka bang respeto sa paaralan? Sa oras ng pag-aaral, nagtitinda ka?!”
Tahimik ang buong silid. May ilang tumawang mahina, marahil sa gulat o saya.
“Ilagay mo ‘yan sa bag mo at sumunod ka sa faculty room. Ngayon na!” utos niya.
Parang bumigat ang bawat hakbang ko palabas ng silid. Ramdam ko ang paghihiya at takot.
Pagdating sa faculty room, tanong ni Ma’am:
“Wala ka bang alam sa disiplina? Hindi pwedeng gawing palengke ang classroom!”
Hindi ko alam ang sasabihin. Tumulo ang luha ko.
Bago pa man ako makasagot, pumasok si Sir Renato, ang aming principal. Tahimik siyang tumingin sa amin.
“Ano’ng nangyayari rito, Ma’am Feliciano?”
Ipinaliwanag agad niya ang sitwasyon. Tahimik si Sir. Lumapit siya sa akin.
“Totoo ba ‘yon, anak?”
Dahan-dahan akong tumango.
“Opo, Sir. Pero hindi ko po sinasadya. Gusto ko lang po makatulong sa pamilya ko. Wala po kaming pambili ng notebook at pagkain. Nagbebenta lang po ako kapag recess. Pasensya na po kung mali.”
Tahimik si Sir Renato. Hindi ng galit, kundi may awa at pag-unawa.
“Bata pa lang, binubuhat na nila ang mundo hindi para sa kanila. Si Elena, nagtatrabaho habang nag-aaral. Hindi niya nilalapastangan ang klase — sinusubukan lang niyang mabuhay.”
Nangingilid ang luha ko. Tahimik ang mga guro. Binaba ni Ma’am Feliciano ang mga mata.
“Pasensya na, Sir… hindi ko alam,” sabi niya.
“Ang mga batang walang baon — sila pa ‘yung may pangarap,” dagdag ni Sir.
Hinawakan niya ang balikat ko.
“Anak, huwag kang mahiya sa ginagawa mo. Ang magbenta ng saging, hindi kasalanan. Pero pangako mo — huwag mong kalimutan ang pag-aaral. Isang araw, ‘yung saging na ‘yan, magdadala sa’yo ng tagumpay — hindi sa pera, kundi sa sipag at disiplina.”
Hindi ko napigilan ang luha. Ramdam ko ang pag-asa.
Si Ma’am Feliciano lumapit at inabot ang panyo.
“Elena… pasensiya na. Minsan nakakaligtaan naming guro, bago magturo, matutunan muna naming umunawa.”
Mula noon, nagbago ang lahat. Hindi na ako pinagtatawanan sa klase. Tuwing recess, tinutulungan pa ako ng ilang guro sa pagbebenta, at minsan, si Sir mismo ang bumibili.
“Dalawa ngang saging, Elena. ‘Yung kay principal, huwag mong kalimutan!”
Sa araw na iyon, natutunan ko: ang pagkakamali ay puwedeng maging simula ng pag-asa.
Maraming taon ang lumipas, at ngayon, ako na ang nakatayo sa harap ng silid-aralan — hindi bilang nagbebenta, kundi bilang guro.
At tuwing may estudyante akong nahuhuling nag-aalok ng kakanin o candies, hindi ko sila pinapagalitan. Ngumiti lang ako at sasabihin:
“Alam mo, anak, walang masama sa pagtrabaho habang nag-aaral. Ang mahalaga, huwag mong ibenta ang dangal mo, at huwag kalimutan kung bakit ka nagsusumikap.”