Ako si Rico, anak ng isang tindera ng gulay sa palengke — si Nanay Luz, ang babaeng kilala sa aming barangay bilang “bulag ngunit masayahin.” Araw-araw, kahit hindi niya makita, siya ang unang nagigising, inaamoy ang mga gulay, inaayos nang maingat ang mga ito, at tiniyak na bago at maayos ang bawat paninda sa aming maliit na puwesto.
“Anak, pakiayos nga ‘yung talong sa kanan at ‘yung okra sa kaliwa.”
“Opo, Nay.”
Kahit hindi niya ako nakikita, palagi niyang nararamdaman ang lungkot ko. Ang bawat hinga ko ay tila naipapadala sa puso niyang puno ng pagmamahal.
ANG BATA SA PALENGKE
Simula kinder, alam kong iba ako. Habang ang ibang bata ay hinahatid ng magulang sa kotse, ako ay naglalakad sa palengke, amoy lupa at gulay, may mantsa sa uniporme, may baong kamatis sa plastic.
Kapag nalaman ng mga kaklase ko kung sino ang nanay ko, nagsisimula ang mga tawa:
“Uy, anak ng bulag!”
“Kaya pala hindi mo nakikita ang sagot, pareho kayo ni nanay mo!”
“Baka gulay din utak mo!”
Masakit iyon, pero wala akong masabi. Tuwing recess, mag-isa akong kumakain sa gilid. Walang gustong umupo sa tabi ko, walang tumutulong sa group project. Minsan, narinig ko pa ang guro na bumubulong:
“Sayang ‘yung bata… matalino pero mahirap.”
Mas lalo akong nagsikap. Kung hindi ko sila mapapatahimik sa salita, mapapatahimik ko sila sa tagumpay.
GABI SA PALENGKE
Pag-uwi, tumutulong ako kay Mama. Buhat ako ng sako ng ampalaya, nag-aayos ng sukli, nagkukwenta. Kapag walang tao, nakaupo kami sa bangketa, kumakain ng kanin at tuyo.
“Anak,” sabi ni Mama, “huwag mong ikahiya ang palengke. Dito tayo kumakain, dito rin ako kumukuha ng lakas.”
“Pero Nay,” tanong ko, “hindi niyo ba gusto makakita ulit?”
“Hindi ko kailangang makakita, anak. Kasi sa boses mo, nakikita ko na ang mundo.”
At doon ako laging napapaiyak. Kahit mahirap, kayamanan na si Mama sa akin.
LABINDALAWANG TAON NG PAG-AARAL
Labindalawang taon akong pinagtawanan, pero labindalawang taon din akong nagsikap. Walang tutor, walang gadgets, walang review center — pero may panalangin at may dahilan.
Tuwing nagkukumpuni si Mama ng mga gulay:
“Anak, kapag napagod ka, isipin mo na hindi mo lang tinatapos ang pag-aaral mo — tinatapos mo rin ‘yung pangmamata nila sa atin.”
Kaya kahit ilang beses akong gustong sumuko, pinipilit kong bumangon. Gusto kong ipakita na ang anak ng bulag ay kayang magtagumpay.
ANG ARAW NG GRADUATION
Naka-toga ako, nanginginig ang kamay, hinahanap si Mama sa gymnasium. Naroon siya — naka-puting bestida, nakaupo sa dulo, nakahawak sa baston, nakangiti sa kawalan.
Tinawag ang pangalan ko:
“With highest honors… Rico Dela Cruz!”
Tahimik ang buong lugar. Maraming nagulat — ang anak ng tindera ng gulay, ang batang walang kaibigan, siya pala ang valedictorian.
Umakyat ako sa entablado, humawak sa diploma, humawak sa mikropono. Tahimik ang lahat, ang dating tumatawa, nakatingin lang.
ANG TALUMPATI NA NAGPAIYAK SA LAHAT
Huminga ako nang malalim at sinabi:
“Alam ko pong marami sa inyo ang nagtaka kung bakit ako narito ngayon. Sa loob ng labindalawang taon, tanging isa lang ang nakita n’yo sa akin — ang anak ng bulag na tindera ng gulay.”
Tahimik ang buong gymnasium. Narinig ko pa ang impit na hikbi ng guro ko.
“Tama po kayo. Anak nga ako ng bulag. Pero kahit hindi siya nakakakita, siya ang nagturo sa akin kung paano tumingin nang may puso.”
Lumingon ako sa dulo, nasaan si Mama.
“Nanay, ito para sa inyo. Hindi niyo man nakita kung paano ako lumakad sa entablado, pero alam kong naririnig niyo kung gaano karaming puso ang tumitibok para sa inyo.”
Doon, lahat — estudyante, guro, magulang — napaluha. Pumalakpak, tumayo, at sabay-sabay na sumigaw:
“Mabuhay si Nanay Luz!”
Umakyat ako sa audience, hinawakan ang kamay ni Mama, at isinabit ang medalya sa leeg niya.
“Nay, ‘yung mga bulaklak ng repolyo natin dati, mas maganda pa pala ‘to.”
Ngumiti siya at tinapik ang pisngi ko:
“Anak… kahit hindi kita nakikita, alam kong angkin mo na ang pinakamagandang mukha — ‘yung mukha ng anak na marangal.”
EPILOGO
Pagkatapos ng ilang taon, naging guro ako sa parehong paaralan kung saan ako minsang pinagtawanan. Tuwing may batang umiiyak dahil sa pang-aasar, sinasabi ko:
“Ang kahirapan ay hindi sakit. Ang kahihiyan ay hindi sa trabaho ng magulang mo, kundi sa puso ng taong humahatol.”
At sa bawat graduation, paulit-ulit kong sinasabi ang linya na nagpatahimik at nagpaiyak sa buong paaralan:
“Ang mga mata ng aking ina ay bulag — pero ang puso niya, ‘yon ang ilaw na nagpatapos sa akin.”