Ako si Lemuel, panganay sa tatlong magkakapatid, at anak ng isang simpleng magsasaka. Lumaki ako sa bukid, sa pawis, putik, at sa hirap na alam ko mula pagkabata. Ang ama ko, si Delfin, ay hindi nakatapos ng pag-aaral. Ang alam lang niya ay magtanim ng palay, umasa sa ulan, at ibigay sa amin ang kakayahan na lumaki nang may dangal. Para sa akin, siya ang pinakamatapang na tao sa mundo.
Noong bata pa ako, madalas akong pagtawanan. “Anak ng magsasaka ka,” sabi nila. Palaging pawis ang damit ko, amoy lupa, at may lumang bag na tinahi ni nanay ko. Ngunit tiniis ko ang lahat. Ang tanging lakas ko ay ang paulit-ulit na payo ng ama ko:
—“Anak, mahirap tayo, pero hindi ibig sabihin na roon ka na lang mananatili. Mag-aral ka. Magtiyaga. Balang araw, hindi kita makikitang nakikipaglaban sa hirap tulad ng ginawa namin ng nanay mo.”
Kaya habang natutulog ang iba, nag-aaral ako sa liwanag ng gas lamp. Habang kumakain ang iba ng masasarap na pagkain, nilagang kamote at saging ang laman ng aking plato. At sa tuwing ang iba ay nagrereklamo sa hirap ng eskwela, binibilang ko ang oras na kailangan kong tumulong sa bukid bago makapag-aral.
Lumipas ang maraming taon. Dumating ang araw ng aking pagtatapos sa kolehiyo. Isang pangarap na hindi lang para sa akin, kundi para sa aking ama at ina—upang ipakita na hindi nasayang ang lahat ng kanilang sakripisyo.
Ngunit nung araw na iyon, kinakabahan ako. Sa gitna ng mga magulang na may magagarang damit at bagong sapatos, dumating ang ama ko… hubad ang paa. Hindi dahil ayaw niya, kundi dahil nakasanayan na niya ang buhay sa lupa. Ang tanging dala niya ay ang manipis niyang katawan, kupas na polo shirt, at isang ngiti na punong-puno ng pagmamalaki.
May ilan na nagtuturo, may iba na bumubulong, at may ilan na tawa na nagtuturo sa kanya. Naramdaman ko ang kahihiyan at sakit. Gusto kong sumigaw, gusto kong tumakbo. Ngunit pinigilan ko ang sarili ko.
Dumating ang sandali na tatawagin ang mga nagtatapos. Tahimik ang paligid. Hanggang sa marinig ko:
—“Lemuel Santos, Summa Cum Laude.”
Biglang pumalakpak ang buong bulwagan. Tumayo ako, nanginginig, at tumingin sa aking ama. Sa kanyang mga mata, may luha—at sa parehong sandali, ang mga taong dati’y nagtatawanan, ngayon ay pumalakpak rin. Ang hubad na magsasaka na kanilang tinitingnan ay ang ama ng isang Summa Cum Laude.
Sa gitna ng palakpakan, naisip ko: “Hindi lang ito ang aking tagumpay. Tagumpay ito ng aking mga magulang—ng pawis, sakripisyo, at pagmamahal nila na walang kapantay.”
Pagkatapos ng seremonya, lumapit ako sa kanya at niyakap nang mahigpit. Bumulong ako:
—“Dad, hindi ko ito makakamit kung hindi dahil sa iyo. Salamat po.”
Ngumiti siya, pinunasan ang mga luha sa pisngi ko, at sinabi:
—“Anak, sapat na para sa akin na makita kang narito. Ang diploma mo ang higit pa sa anumang sapatos na hindi ko nakuha. Ito ang tagumpay na mas mahalaga kaysa sa anumang yaman.”
Minsan, hindi ang damit, sapatos, o kayamanan ang sumusukat sa tunay na halaga ng isang tao. Ang pinagtatawanan ng iba ay maaaring maging dahilan ng pinakamalaking inspirasyon. At higit sa lahat, ang pagmamahal ng isang ama, kahit hubad ang paa, ay higit pa sa lahat ng karangalan sa mundo.