Ako si Rina, apatnapu’t tatlong taong gulang, at dalawang dekada kong nakasama sa iisang bubong ang biyenan kong lalaki—si Mang Ernesto.
Noong bagong kasal pa lang kami ng asawa ko, wala kaming sariling bahay, kaya nang maipatayo namin ang munting bahay na ito, si Tatay Ernesto na ang unang tumira sa amin.
Mahina na siya noon, halos pitumpung taong gulang, tahimik lang, at nabubuhay sa pensiyon bilang beterano.
Sa loob ng dalawampung taon, araw-araw ko siyang nakikita—nakaupo sa sulok, nanonood ng TV, humihigop ng kape, at halos walang ambag sa gastos sa bahay.
Hindi siya nagluluto, hindi naglilinis, ni hindi nag-aalaga ng apo.
At sa totoo lang… may mga araw talagang napapailing ako.
Minsan, pag-uwi ko galing trabaho, pagod na pagod ako, bubuksan ko ang pridyider—walang laman.
Tapos makikita ko siya sa lamesa, kalmado lang, umiinom ng tsaa.
May kirot sa dibdib ko noon, hindi ko alam kung awa ba o inis.
Pero lagi kong sinasabi sa sarili ko: “Matanda na siya. Biyenan ko siya. Kung hindi ko aalagaan, sino?”
Kaya nanahimik ako, kahit minsan gusto ko na lang sumuko.
Hanggang dumating ang araw na hindi ko inasahan.
Isang umaga, habang nag-aalmusal kami ng asawa ko, tinawag niya ako.
“Rina… si Tatay, parang hindi na gumigising.”
Paglapit ko sa kwarto, nakita ko siyang mahimbing—at wala nang hininga.
Tahimik lang akong napaupo sa gilid ng kama.
Walang iyakan, walang sigawan.
Parang biglang tumahimik ang buong bahay, kasama ng presensiya niya.
Simple lang ang libing. Wala kaming maraming bisita, wala ring malaking gastos.
Akala ko, tapos na. Isang matandang lalaki lang na tinanggap namin sa bahay, at ngayon ay tuluyan nang nagpahinga.
Pero tatlong araw matapos siyang mailibing, may kumatok sa pinto.
Isang lalaking naka-Amerikana, may dalang folder.
“Magandang araw, Ma’am,” sabi niya. “Ako po ang abogado ni Ginoong Ernesto. Dinala ko po ang dokumento ng kanyang huling habilin.”
Nagulat ako.
“Ha? Huling habilin?”
Tumango siya. “Ayon sa kanyang testamento, kayo po—hindi ang anak niya—ang itinuring niyang tagapagmana.”
Napatawa ako nang mahina.
“Siguro nagkamali kayo. Si Tatay nga, ni minsan, wala man lang ambag sa kuryente namin. Anong mamanahin ko sa kanya?”
Ngunit binuksan ng abogado ang folder at ipinaliwanag:
– Isang lote sa bayan, 120 square meters, matagal nang nakalipat sa pangalan ko, dalawang taon na ang nakalipas.
– Isang savings account na naglalaman ng higit ₱23 milyon, nakapangalan ako bilang benepisyaryo.
– At isang sulat-kamay ni Tatay:
“Alam kong madalas akong tingnan ng aking manugang na parang pabigat, pero siya ang tunay na umako ng responsibilidad sa loob ng dalawang dekada.
Hindi siya nagreklamo kahit pagod, kahit minsan ay napapabuntong-hininga sa presensiya ko.
Ang anak kong lalaki ay hindi ko maaasahan, pero ang asawa niya, doon ko nakita ang malasakit.
Kaya bago ako umalis sa mundong ito, gusto kong ipadama sa kanya na may nakakita sa kanyang kabutihan.”
Nang matapos akong magbasa, tumulo lang ang luha ko.
Hindi ko alam kung hiya, lungkot, o pasasalamat ang naramdaman ko.
Siya pala, ang akala kong walang ambag—matagal nang nag-iipon, tahimik na nagsusukli ng kabutihan sa paraang hindi ko kailanman hiniling.
At ang araw-araw kong inis noon, biglang napalitan ng panghihinayang.
Gabing iyon, nagsindi ako ng kandila sa tabi ng larawan niya.
“Tay,” mahina kong sabi, “patawad. Hindi ko kayo lubos na naunawaan. Hindi ko alam na gano’n ninyo ako kamahal.”
At sa katahimikan ng gabi, pakiramdam ko, ngumiti siya.
Minsan, ang mga taong akala nating pabigat, sila pala ang lihim na nagpapagaan ng ating buhay.
Hindi sa salita, kundi sa mga kabutihang tahimik nilang ginagawa—hanggang sa dulo.