Walang nakapaghanda sa amin sa gabing iyon. Sa kanyang mahimbing na pagtulog, si Mama ay tuluyan nang nagpahinga at hindi na muling nagising. Isang alaala ng katahimikan na naging pinakamabigat na sugat para sa aming pamilya.
Ang aming tahanan ay binalot ng lungkot at pagkabigla. Ang huling yakap na ibinigay niya bago pumikit ay agad napalitan ng malamig na katahimikan. Si Papa, na nasa malayong biyahe upang magtrabaho, ay hindi nakasama sa huling sandali. Naiwan kaming magkakapatid na kasama si Lola, na siya ngayong nagsisilbing haligi sa gitna ng pagkawala.
Sa bawat sulok ng kwarto ni Mama, dama pa rin ang kanyang presensya—ang bango ng paborito niyang kumot, ang alaala ng kanyang tawa, at ang mga payo niyang dati’y nakakaaliw ngunit ngayo’y nakakaiyak pakinggan. Sa tuwing magigising kami sa gabi, parang umaasa pa rin kaming magbabalik siya, ngunit paulit-ulit kaming kinakalabit ng katotohanang wala na siya.
Mahirap tanggapin ang biglaang paglisan—walang senyales, walang babala. Para itong kulog na dumagundong nang walang kidlat, iniwan kaming tulala at walang kasagutan. Ang balitang kumalat sa aming komunidad ay nagdala ng pakikiramay, ngunit walang salita ang sapat upang punan ang puwang na iniwan niya.
Si Lola ang naging ilaw sa gitna ng dilim. Sa kabila ng pagod at sariling lungkot, pinilit niyang palakasin kami. Siya ang gumising sa gabi upang tiyaking ayos kami, naghanda ng pagkain, at yumakap kapag bumuhos ang luha. Sa kanya kami kumapit habang hinahanap si Mama sa bawat gabi ng panaginip.
Ngunit hindi madali ang bawat araw. Ang mga larawan at lumang video ni Mama ay tila mga sugat na paulit-ulit na bumubukas. Ang kanyang tinig na dating nagbibigay-ginhawa ay ngayo’y nagiging paalala ng kawalan. Ang mga gawain niya—mula sa simpleng pagluluto hanggang sa pakikipag-usap—lahat ay biglang naglaho.
Sa aming kultura, ang pagkawala ng isang ina ay katumbas ng pagkawala ng puso ng tahanan. Siya ang nagbibigay-init, nagtataguyod ng pagmamahalan, at nagsisilbing gabay sa bawat isa. Kaya’t nang siya ay mawala, tila gumuho ang pundasyon ng aming mundo.
Gayunman, dumating din ang mga araw na unti-unting sumisilip ang liwanag. Hindi dahil nawala ang sakit, kundi dahil natutunan naming isama ito sa bawat araw. Ang kanyang mga alaala ay nagsilbing lakas—mga aral na patuloy na gumagabay.
Si Mama ay wala na sa piling namin, ngunit ang iniwan niyang pagmamahal at pag-aaruga ay mananatiling buhay sa aming puso. Ang aming paghinga, ang aming pagpapatuloy, ay alay sa kanya. Sapagkat bagama’t naglaho ang kanyang presensya, hindi kailanman mawawala ang kanyang diwa.