Ang kasal ni Maria ang pinakamalaking selebrasyon sa maliit na baybaying nayon ng San Felipe.
Ang maamo at marangal na dalaga ay ikakasal sa isang binatang taga-Maynila — isang pangarap na katuparan para sa marami sa kanilang komunidad.
Ang bakuran ay puno ng puting bulaklak, ang mga bata’y naglalaro sa paligid, at ang tugtugan ng kudyapi ay umaalingawngaw sa hangin. Sa gitna ng saya, nakatayo si Maria sa harap ng altar, suot ang pulang Filipiniana, kumikislap ang mga mata habang binabasa ng pari ang huling bahagi ng seremonya.
Ngunit bago pa man siya makapagsabi ng “Oo,” bigla siyang napatigil.
Ang Lalaking Dapat ay Patay na
Sa unang hanay ng mga bisita, sa kaliwang bahagi ng kapilya —
nakaupo ang isang lalaki.
Tahimik. Hindi gumagalaw.
Ang mga mata’y nakatitig lamang sa kanya.
Nanginig ang mga kamay ni Maria.
Ang paghinga niya ay naging mabigat.
Dahil kahit hindi pa niya sabihin, kilala niya ang lalaking iyon.
Si Daniel.
Ang kanyang unang pag-ibig.
Ang lalaking dalawang taon nang sinasabing nalunod sa bagyo.
Noong panahong iyon, tinangay ng alon ang bangkang sinasakyan ni Daniel. Walang natagpuang katawan, at inakala ng lahat na patay na siya. Nagdaos pa nga ng misa para sa kanyang kaluluwa.
Pero ngayon…
Naroon siya. Nakaupo.
Ang suot — parehong puting kamiseta.
Ang mukha — maamo pa rin, ngunit maputla, at ang mga mata’y malamig, tila tumatagos sa pagitan ng buhay at kamatayan.
Ang Araw na Tumigil ang Seremonya
Umatras si Maria.
Tumigil ang pari.
Nagbulungan ang mga tao.
“Bakit huminto ang nobya?”
Itinuro niya ang upuan. Ngunit nang lingunin nila — walang tao.
Walang nakaupo doon.
Walang sinuman ang nakakita maliban sa kanya.
Pinilit siyang dalhin ng pamilya sa loob, dahil baka daw labis lang ang kaba.
Tahimik siya buong gabi, ngunit hindi na nawala sa isip niya ang malamig na titig ni Daniel.
Tatlong Araw Pagkatapos
Isang hapon, dumating ang isang lumang pickup truck sa nayon.
Kasunod nito ang ilang motorsiklo na may sakay na mga lalaking nakaputi, may dalang mga bandila at puting bulaklak.
Ang nagmamaneho — si Alfredo, ang ama ni Daniel.
Halata sa kanyang mukha ang lungkot na hindi kayang itago.
Sa gitna ng bakuran ng barangay, lumuhod siya at inusal ang mga salitang nagpahinto sa lahat:
“Mga kababayan… natagpuan namin ang katawan ni Daniel.
Lumitaw siya sa isang ilog, isang daang kilometro ang layo.
Tinangay ng baha — at ngayon lang namin siya nakuha.”
Tahimik ang lahat.
Hangin lang at mga hikbi ng mga tao ang maririnig.
Ang nayon na minsang nagdasal para kay Daniel, ngayon ay muli siyang iniyakan — sa wakas, may libingan na siya.
Ang Paalam ni Daniel
Habang nakaluhod sa tabi ng kabaong, nagsalita si Maria, namumula ang mata:
“Noong araw ng kasal ko, nakita ko siyang nakaupo.
Hindi siya malungkot. Hindi rin galit.
Tinitigan lang niya ako, na parang nagsasabing… ‘Paalam.’”
Sinindihan niya ang isang insenso sa libingan, at ang manipis na usok ay sumayaw sa hangin, humalo sa amoy ng alat ng dagat.
Tumingin siya sa alon, sa lugar kung saan unang nagkakilala ang kanilang mga puso.
Ngumiti siya nang marahan.
“Salamat sa pagbalik, kahit sandali lang.”
Mula noon, tuwing dapithapon, nakikita ng mga tao si Maria sa dalampasigan ng San Felipe — nakaupo, nakatingin sa malayo, walang luha, walang hinanakit.
Sapagkat sa kanyang puso, alam niyang:
“Hindi siya tuluyang nawala…
Dahil ang pag-ibig, kahit sa kamatayan, marunong pa ring bumalik.”