Laging may kakaibang liwanag sa mga mata ng asawa kong si Daniel tuwing nasa kusina siya. Para bang sa bawat halo ng sandok, may kasamang damdamin na hindi ko mabasa. Mahilig talaga siyang magluto — sinigang na may mangga, adobo na may kakaibang timpla, at kare-kareng may lasa ng pag-aalaga.
“Hon, ang sarap mo talagang magluto. Baka dapat magtayo ka na ng restaurant,” biro ko minsang sabay kaming kumain.
Ngumiti siya, saka sinabi ang linyang madalas niyang binabanggit:
“Basta ikaw ang kakain, busog na ako.”
Nakakakilig pakinggan, pero habang tumatagal, may isang bagay akong hindi mapakali — hindi siya kumakain tuwing magkasama kami.
Noong una, inisip kong busog lang siya, o baka gusto lang niyang ako ang maunang kumain. Pero araw-araw ganon: siya ang nagluluto, siya ang naghahain, at ako lang ang kumakain.
Kapag tinatanong ko siya, simpleng ngiti lang ang sagot niya.
“Busog pa ako, Hon.”
O kaya naman, “Tikim lang ako. Para sa’yo talaga ‘yan.”
Hanggang sa isang gabi, habang abala siya sa pagluluto ng kare-kare — paborito kong ulam — hindi ko na napigilang magtanong.
“Hon,” sabi ko habang nakasandal sa pintuan, “bakit parang hindi mo na ako sinasabayan kumain?”
Natigilan siya. Ilang segundo siyang tahimik bago tumugon.
“Wala ‘yan. Masaya na akong nakikita kang kumakain. Nakakagaan ng pakiramdam.”
Ngumiti siya, pero ramdam kong may kalungkutan sa likod ng mga mata niya. Hindi ko na siya pinilit magsalita, pero gabi-gabi, lalo lang akong nagtataka.
Isang araw, maaga akong umuwi mula sa trabaho. Pagbukas ko ng pinto, naamoy ko agad ang ginisang bagoong at peanut sauce — kare-kare na naman. Tahimik akong lumapit sa kusina.
Dalawang plato ang nakahanda sa mesa. Parehong may kare-kare, pero isa lang ang may kanin.
At habang inaayos ni Daniel ang mesa, narinig kong mahina siyang nagsalita:
“Ma, eto na ulit ‘yung paborito mo. Sana nandito ka pa rin.”
Parang biglang humigpit ang dibdib ko.
“Ma?” bulong ko.
Dahan-dahan akong lumapit. “Daniel… sino ang kausap mo?”
Nagulat siya, halos mabitawan ang sandok. “Ah—Hon! Wala ‘to, nagmumuni-muni lang ako.”
Pero nakita ko sa mukha niya na hindi iyon totoo. Kaya nang umalis siya sandali papuntang banyo, naupo ako sa mesa. Tinitigan ko ‘yung bakanteng upuan na may plato ng kare-kare.
Pagbalik niya, nakita niya akong nakatingin doon. Tahimik lang siya.
Hanggang sa marahan siyang naupo at halos pabulong na nagsabi,
“Si Mama… dati, palagi niya akong ipinagluluto. Noong nagkasakit siya, ako naman ang nagluto para sa kanya. Pero bago siya pumanaw, ang huli niyang sinabi sa akin ay…”
Huminto siya, nanginginig ang boses.
“‘Anak, ipagluto mo lagi ang mga mahal mo sa buhay. Kahit hindi ka kumain, basta sila busog, sapat na ‘yon.’”
At doon, tuluyan akong naluha.
Hindi pala siya kumakain hindi dahil busog siya — kundi dahil sa bawat sandok ng kare-kare, sa bawat kain kong masaya, naroon ang alaala ng ina niyang minahal niya nang higit sa lahat.
Lumapit ako at hinawakan ko ang kanyang kamay.
“Hon,” sabi ko, “sigurado akong mas masaya si Mama mo kung kakain ka rin. Gusto niyang makita tayong sabay, busog, at masaya.”
Ngumiti siya, puno ng luha. “Siguro nga, Hon. Siguro oras na rin.”
At gabing iyon, unang beses kong nakita ulit siyang kumain. Tahimik lang kami, pero ramdam kong hindi lang kaming dalawa ang nasa hapag. Parang may presensyang nakangiti mula sa kabilang dulo ng mesa.
Mula noon, sabay na kaming kumakain. Laging may maliit na kandilang nakasindi sa gilid — alay para kay Mama.
At sa bawat subo, naroon ang init ng pagmamahal na hindi kailanman namatay — isang paalala na minsan, ang pinakamasarap na sangkap sa bawat lutong bahay ay ang alaala ng taong nagturo sa atin kung paano magmahal nang buong puso. ❤️