Kaka-isang buwan pa lang mula nang isilang ng asawa ko ang aming unang anak. Sa panahong iyon, ang biyenan kong babae ang tumulong sa amin—galing pa siya sa probinsya para mag-alaga. Siya ang gumagawa halos ng lahat: naglalaba, nagluluto, nag-aalaga sa sanggol, pati nagtitimpla ng tubig pampaligo sa umaga.
Araw-araw siyang gumigising bago pa sumikat ang araw, naghahanda ng lugaw, nagluluto ng sabaw ng dahon, at palaging may dalang mga gulay at prutas na tanim pa niya sa kanilang bakuran. Wala kang maririnig na kahit isang reklamo sa kanya—kahit pagod na pagod na siya.
Samantalang ang asawa ko… buong araw lang nakahiga, hawak ang cellphone, at kapag may kailangang gawin, palaging may dahilan:
“Ma, pagod pa ako…”
“Ma, masakit pa likod ko…”
“Ma, tulungan mo muna ako…”
Maraming beses na akong nainis, pero pinipilit kong unawain. Bagong panganak pa lang siya, sabi ko sa sarili ko—baka kailangan lang niya ng oras para makabawi.
Hanggang dumating ang araw na pauwi na ang biyenan ko.
Maaga akong nagising para ihatid siya sa terminal. Habang nag-aayos siya ng gamit, napansin kong palihim na may inabot ang asawa ko sa kanya—isang malaking itim na plastic bag.
Narinig kong mahina niyang sabi,
“Ma, ito ho… huwag n’yong ipagsasabi kahit kanino.”
Naramdaman ko ang kaba sa dibdib ko.
Nilapitan ko sila at sabi ko, “Tingnan ko nga ‘yan, baka kailangan kong tulungan kayo.”
Biglang nataranta ang asawa ko.
“Bakit ka nakikialam? Wala ‘to!”
Pero huli na. Kinuha ko ang bag at binuksan ko ito sa gitna ng sala.
At doon, parang tinamaan ako ng malamig na hangin sa loob.
Ang laman: mga gusot na sobre ng lumang pamasko, ilang lumang perang papel, sirang lipstick, kalahating kahon ng gatas pangbuntis, mga lumang polo ko, at isang punit-punit na sweater. May kasama pang mga expired na kupon at isang maliit na sulat-kamay ng asawa ko:
“Ma, gipit pa kami ngayon. Heto muna ang kaunti. Wala pa akong pera, pero gamitin n’yo muna ito. Pag medyo maayos na kami, magpapadala po ulit ako…”
Tahimik lang ang lahat.
Umupo si Mama sa sofa, hawak-hawak ang mga lumang damit. Tumingin siya sa akin, may luha sa mga mata, at mahina niyang sabi,
“Anak… hindi ko naman kailangan ‘to. Pumunta ako dito para tumulong, hindi para tanggapin ‘to. Bakit kailangang palihim pa?”
Hindi ako nakapagsalita. Tumingin ako sa asawa ko—nakayuko, kagat ang labi.
“Akala ko po baka kailangan ni Mama,” mahinang paliwanag niya.
Hindi ko napigilang sumagot, malamig ang tono ko,
“Kailangan ni Mama? Si Mama na higit isang buwan nang tumutulong dito, hindi man lang gumastos ng piso, palaging may dalang pagkain? Ito ang ipapadala mo sa kanya—mga sirang gamit?”
Kinabukasan, ako na mismo ang naghatid kay Mama sa terminal. Inabot ko ang kaunting pera para sa pamasahe at panggastos, pero ibinalik niya iyon nang palihim sa bag ko.
Pag-uwi ko, pinaupo ko ang asawa ko sa harap ng mga laman ng itim na bag. Pinatanggal ko isa-isa, at pinatawagan ko siya sa ina niya para humingi ng tawad.
Simula noon, hindi na muling bumisita si Mama.
Pero paminsan-minsan, may dumarating pa ring prutas, kakanin, o bote ng tubig pampaligo galing probinsya.
At sa tuwing makakakita ako ng isang itim na plastic bag sa bahay…
ramdam ko pa rin ang hiya—ang paalala na minsan, ang tunay na pagmamahal ay hindi sinusuklian ng mga bagay, kundi ng paggalang.