Isang gabi bago ang kasal ni Ana, tahimik ang buong bahay sa labas ng Quezon City. Sa itaas, ang kuwarto ng nobya ay punô ng amoy ng sampaguita at bagong plantsang tela. Sa harap ng salamin, nakatayo si Ana Cruz, 24 taong gulang, suot ang belo habang marahang hinahaplos ang kanyang mga kamay. Bukas, siya na ang ikakasal sa lalaking matagal niyang minahal.
Lahat ay inihanda nilang mag-ina — mula sa mga bulaklak hanggang sa pagkain. Si Aling Teresa, ang kanyang ina, ay biyuda nang dalawang dekada. Siya lamang ang bumuhay kay Ana, kaya’t higit sa lahat, ito ang araw na matagal nilang pinangarap.
Ngunit dalawang taon na rin mula nang pumasok sa buhay nila si Mang Ramon — isang tahimik at mabait na karpinterong unti-unting nagbigay ng bagong ngiti sa mukha ni Teresa. Mula noon, naging tahimik ngunit buo muli ang kanilang pamilya.
Habang inaayos ni Ana ang kanyang belo, may kumatok sa pinto.
“Anak, sandali lang,” wika ni Mang Ramon, mabagal at puno ng pag-aalinlangan. “May gusto sana akong sabihin.”
Nagulat si Ana. Hindi pa kailanman siya tinawag ng amain para sa isang pribadong pag-uusap. Dahan-dahan siyang bumaba, ang bawat hakbang ay parang kumakabog na puso.
Pagpasok niya sa silid, naamoy niya ang halimuyak ng kahoy at mainit na tsaa. Si Mang Ramon ay nakaupo sa mesa, hawak ang isang lumang kahon na yari sa narra. Nang makita siya, ngumiti ito — ngunit bakas sa mga mata ang bigat ng damdamin.
Dahan-dahan niyang binuksan ang kahon. Sa loob nito ay mga lumang liham at isang maliit na kuwaderno na may pulang laso.
“Bago ka ikasal bukas,” mahinang sabi ni Mang Ramon, “gusto kong malaman mo ang isang bagay na matagal ko nang tinatago.”
Napatingin siya kay Ana, saka nagpatuloy, “Hindi kita pinilit na tawagin akong ‘Tatay’, pero sa puso ko… ikaw ang anak na hindi ko kailanman ipinanganak.”
Napatigil si Ana. Sa unang pagkakataon, narinig niya sa kanya ang salitang “anak.”
Kinuha ni Mang Ramon ang kuwaderno at iniabot ito.
“Ito ang diary ng iyong tunay na ama. Matalik ko siyang kaibigan. Bago siya pumanaw, ipinagbilin niyang bantayan ko kayo ng iyong ina.”
Binuksan ni Ana ang unang pahina. Nandoon ang sulat-kamay ng kanyang ama:
“Para sa anak kong pinakamamahal,
Kung binabasa mo ito, marahil wala na ako sa iyong tabi.
Tandaan mo, bawat ngiti mo ay isang araw na ginugol ko sa panalangin.”
Habang binabasa niya ang mga pahina, naramdaman ni Ana ang init ng mga alaala — ang halakhak ng ama, ang mga biro sa hapag, at ang mga panalanging ngayo’y nakaukit sa tinta ng papel.
Sa huling pahina, may isang linyang nakabilog:
“Kung sakaling may magmamahal muli sa iyong ina, sana mahalin din niya ang anak kong si Ana gaya ng sarili niyang dugo.”
Nang mabasa iyon, napahagulgol si Ana. Niakap niya ang kuwaderno na para bang yakap ng ama ang bumabalot sa kanya.
Lumapit si Mang Ramon, marahang hinawakan ang kanyang balikat.
“Anak,” sabi niya, halos pabulong, “bukas, may sarili ka nang pamilya. Pero tandaan mo, may tahanan kang babalikan—hindi kailanman magsasara ang ilaw ng bahay na ito para sa’yo.”
Walang nasabi si Ana. Tanging luha at isang mahigpit na yakap ang naisagot niya.
Kinabukasan, sa ilalim ng liwanag ng araw sa simbahan ng Antipolo, pumasok ang nobya na may bahagyang namumugtong mga mata. Akala ng lahat, iyon ay luha ng saya. Ngunit sa kanyang puso, iyon ay luha ng pag-unawa at pagmamahal—mula sa isang amain na hindi niya kadugo, ngunit tunay na naging ama.
Sa labas ng bahay sa Quezon City, marahang bumuhos ang ulan.
Ngunit sa loob, patuloy na nagliliwanag ang ilaw — simbolo ng isang pusong nagmahal nang tapat, tahimik, at walang hinihinging kapalit.