Dalawang taon na kaming kasal ng asawa kong si Leo. Pareho kaming nagtatrabaho sa lungsod at umuupa sa isang maliit na apartment malapit sa aming opisina. Hindi marangya ang buhay, ngunit sapat — basta’t maayos ang pagba-budget at walang nasasayang.
Ang tanging problema ko lang ay ang kanyang ina — si Mama Lydia.
Noong una, tuwang-tuwa ako sa kanya. Mabait, palangiti, at laging may dalang prutas kapag bumibisita. Pero habang tumatagal, napansin kong tuwing darating siya tuwing Linggo, may kakaibang ritwal siyang ginagawa: binubuksan agad ang refrigerator… at kinukuha lahat ng laman nito.
Mula sa karne hanggang gatas, pati itlog at prutas — wala siyang tinatira.
“Akin na ‘to, anak. Sayang kung masisira lang dito. Sa amin sa probinsya, magagamit pa ‘to,” sabi niya habang inilalagay ang mga pagkain sa dala niyang bag.
Sa una, ngumiti lang ako. Pero habang lumilipas ang mga linggo, napapansin kong wala na kaming maayos na pagkain pagdating ng Miyerkules. Minsan, instant noodles na lang ang tanghalian ko.
Kaya isang gabi, mahinahon kong kinausap si Leo.
“Hon, pwede bang sabihan mo si Mama na huwag na sanang kunin lahat ng pagkain? Nahihirapan na akong mag-budget.”
Hindi ko inasahan ang kanyang sagot.
“Makasarili ka talaga minsan,” malamig niyang sabi. “Nanay ko ‘yon. Kung gusto niyang kumuha, hayaan mo siya. Hindi mo siya pwedeng pigilan.”
Parang sinuntok ako sa dibdib. Hindi dahil sa mga salita niya, kundi sa malamig niyang tono — parang ako pa ang may kasalanan.
Mula noon, tumahimik ako. Pero sa loob-loob ko, napagod na akong unawain.
Hanggang sa isang araw, naisip kong turuan silang mag-ina ng leksyon — hindi sa galit, kundi sa katotohanan.
Kinabukasan ng Linggo, maaga akong gumising at nag-ayos ng mga pinamili. Sa gitna ng refrigerator, naglagay ako ng isang plastic container na may label na “Beef Stew ni Mama Lydia.”
Ngunit sa loob noon, wala talagang ulam — kundi isang liham.
“Inay, hindi ko po ipinagdadamot ang pagkain. Pero tuwing kinukuha niyo po lahat, wala po kaming natitira para sa mga susunod na araw.
Madalas po akong magpalipas ng almusal para makabili ng karne sa susunod na linggo.
Hindi ko po sinasabi kay Leo dahil ayokong masaktan kayo.
Sana maintindihan niyo po — hindi ko po kayo tinataboy, gusto ko lang na maging patas para sa ating lahat.”
Ilang oras ang lumipas, dumating si Mama Lydia, gaya ng dati.
Pagbukas niya ng ref, agad niyang kinuha ang “paborito” niyang ulam.
“Ay, nagluto ang manugang ko para sa akin!” sabi niya habang nakangiti.
Pero nang makita niya ang sulat, biglang nagbago ang mukha niya. Nanlumo siya, nanginginig habang binabasa ang bawat linya.
Tahimik. Wala siyang masabi.
“Anak… ikaw ba ang nagsulat nito?” mahina niyang tanong.
Tumango ako, halos maiyak. “Oo, Inay. Hindi ko po gustong sumbatan kayo. Gusto ko lang maintindihan niyo kami.”
Umupo siya sa silya, at sa unang pagkakataon, nakita ko siyang umiiyak.
“Akala ko may sobra kayo. Hindi ko alam na hirap na pala kayo. Pasensya na, anak… nagkamali si Nanay.”
Sakto namang pumasok si Leo, may dalang kape.
“Ma, anong nangyayari?” tanong niya.
Tahimik lang si Mama, iniabot sa kanya ang liham.
Habang binabasa ni Leo, unti-unting nagbago ang ekspresyon niya — mula sa pagkalito, patungong guilt.
Nang matapos niyang basahin, lumapit siya sa akin, nanginginig ang boses:
“Hon… patawad. Akala ko nagrereklamo ka lang. Hindi ko alam na ganito pala kahirap para sa’yo.”
Lumuhod siya sa harap ko, niyakap ang aking mga kamay, at humikbi:
“Mali ako. Masyado akong bulag sa ginagawa ni Mama. Patawarin mo ako.”
Napaluha rin ako, at agad ko siyang inalalayan. “Tama na ‘yan, Leo. Ang mahalaga, naintindihan mo na.”
Lumapit si Mama Lydia at hinawakan ang kamay ko.
“Anak, salamat sa pagtuturo sa akin nang hindi mo ako pinahiya. Mula ngayon, ako na ang magdadala ng pagkain sa inyo.”
Simula noon, tuwing Linggo ay may dala na siyang bayong — puno ng itlog, gulay, tuyo, at prutas.
“Para sa manugang kong magaling magluto,” biro pa niya.
Si Leo naman, mas naging maalaga. Siya na ang nag-aayos ng ref, nagbabalik ng grocery list, at minsan ay nagsasabi,
“Hon, refrigerator nating dalawa lang ‘to. Mga gamit lang ni Mama ang dinadala niya ngayon.”
Ngayon, bawat pagdinig ko ng tunog ng ref na bumubukas, hindi na ako kinakabahan.
Dahil alam kong hindi lang pagkain ang laman noon — kundi pag-unawa, respeto, at pagmamahal na muling binuo sa aming pamilya. ❤️