Limang taon na kaming mag-asawa ni Rico, at tuwing Pasko, palagi niyang pinapayagan akong umuwi sa bahay ng mga magulang ko sa probinsya. Lagi silang nakangiti, sabay sabing:
“Ayos lang sa amin, anak. Umuwi ka muna sa mga magulang mo para masaya rin sila.”
Tuwing maririnig ko iyon, naiiyak ako sa tuwa. Para bang ako’y pinakapalad sa mundo, may biyenang mabait at maalaga.
Ngunit dumating ang ika-anim na taon, at may kakaibang naiisip ako:
“Matatanda na rin sina Mama at Papa ni Rico… baka nalulungkot sila tuwing Pasko kapag wala ako.”
Kaya nagpasya akong sorpresahin sila. Hindi ko sinabi kahit kanino. Maaga akong nag-impake: konting embutido, puto bumbong, at tapang Batangas — mga paborito nilang pagkain. Nang makatulog si Rico, sumakay ako ng bus pauwi sa Laguna, sabik makita ang ngiti ng biyenan ko.
Ngunit pagdating ko sa bahay… ako pala ang masosorpresa.
Pagbaba ko sa harap ng bakuran, natigilan ako. Maliwanag ang paligid, may parol, may kantahan, at amoy ng lechon at pansit ang hangin. May malaking salu-salo sa loob ng bahay.
“May handaan? Pero bakit wala akong nalalaman?” bulong ko.
Dahan-dahan akong lumapit sa bintana at sumilip. At doon ako napatigil.
Sa gitna ng mesa, may babaeng hindi ko kilala. Mga trenta’y singko ang edad, nakaayos ang buhok, suot ang mamahaling damit, may makintab na ginto sa leeg. Katabi niya si Mama ni Rico, na nakangiti at nag-aalok:
“Anak, huwag kang mahihiya. Ituring mo itong bahay mo rin.”
Nanlamig ang aking kamay. Nang pumasok ako sa pinto, natigilan silang lahat.
“A-anak… a-anong ginagawa mo rito?” bulol ni Mama.
Ngumiti ako nang mapait:
“Na-miss ko lang po kayo. Gusto ko sanang sorpresahin… pero parang ako yata ang nasorpresa.”
Tahimik ang lahat. Tumitig sa akin ang babaeng iyon, parang sinusukat ang tapang ko.
Doong ko naintindihan: limang taon akong pinapayagang umuwi tuwing Pasko… hindi dahil sa kabaitan nila — kundi dahil may ibang babaeng pumupuno sa lugar ko.
Tumitig ako kay Mama at tinanong:
“Sino po siya?”
Mabilis niyang inilapag ang hawak na lumpiang shanghai:
“Kaibigan lang ‘yan ng Tita Lita mo, anak. Napadaan lang siya.”
Ngunit ngumiti ang babae, may halong pang-insulto:
“Kaibigan daw? Huwag kang magpanggap, Tita. Ako si Marites — ang unang asawa ni Rico.”
Parang binagsakan ako ng langit.
“Unang… asawa?”
Lumapit siya, kilay nakataas:
“Oo. Ako ang orihinal. Naghiwalay kami dahil pinilit siyang pakasalan ka. Pero tuwing Pasko, bumabalik siya dito — sa amin.”
Nanlabo ang paningin ko. Sa loob ng limang taon, may dalawang mundo pala si Rico — isang Paskong peke sa akin, at isang Paskong totoo sa kanya.
“Mama… alam n’yo po ba ito? Alam n’yo bang patuloy silang nagkikita?” tanong ko.
Sumabat si Lola, malamig ang boses:
“Si Marites ang ina ng panganay namin. Kahit hiwalay, may karapatan siya. Kaya tuwing pinapauwi ka, para makasama niya ang anak niya sa Pasko. Ngayon, ikaw na ang bahalang magdesisyon.”
At saka lumabas mula sa kwarto ang batang lalaki, lima o anim na taon, kopya ni Rico — parehong mata, parehong ngiti.
“Mama Marites! Miss na miss kita!”
Yakap-yakap niya ang babae habang ako’y nakatulala, nanginginig, at walang maisagot.