Sa tapat ng simbahan ng San Rafael, nakaparada ang magagarang sasakyan. Mga bisitang nakasuot ng mamahaling gown, mga bulaklak na imported, at camerang sunod-sunod ang flash. Iyon ang kasal ni Ethan, isang kilalang engineer, at ni Mira, isang guro na minahal ng lahat dahil sa kabaitan niya.
Ngunit habang pumapasok ang mga bisita, may dalawang aninong dahan-dahang lumapit sa kalsada—isang matandang lalaki at babae, marungis, nakapunit ang damit, at may dalang sako. Sila ay sina Mang Ben at Aling Lorna — ang mga magulang ni Ethan na matagal na niyang hindi kinausap.
ANG MGA MAGULANG NA NILIMUTAN
Noong bata pa si Ethan, sila’y nakatira sa isang maliit na barung-barong sa probinsya. Sa hirap ng buhay, nagbenta ng uling si Mang Ben habang si Aling Lorna’y naglalaba sa kapitbahay. Sa kabila nito, napagtapos nila si Ethan sa kolehiyo.
Ngunit nang magtagumpay na siya sa Maynila, unti-unti niyang tinanggal ang bakas ng kahapon. Hindi na siya umuuwi, bihira nang tumawag, at nang makilala si Mira — tuluyang nilihim ang pinagmulan.
“Hindi mo kailangang makita sila, Mira,” minsang sabi ni Ethan. “Hindi mo maiintindihan. Namumulot sila ng bote sa kalye. Ayokong masira ang imahe natin.”
Tahimik lang si Mira, ngunit sa kanyang mga mata ay may lungkot na hindi niya masabi.
ANG PAGDATING SA ARAW NG KASAL
Habang binabasbasan ng pari ang magkasintahan, tahimik na pumasok sa simbahan ang dalawang matanda. Umiwas sa kanila ang mga tao; may nagtakip ng ilong, may nagbubulongan.
“Baka naligaw lang ‘yan.”
“Pulubi, ba’t dito pa pumasok?”
Pero hindi alintana nina Mang Ben at Aling Lorna ang mga bulungan. Umupo sila sa pinakadulong upuan, at sa sandaling nakita nila si Ethan sa altar, napahawak si Aling Lorna sa dibdib niya.
“Anak ko ‘yan,” mahina niyang sabi habang tumutulo ang luha.
“Ang ganda ng suot niya, Ben. Dati, punit ang pantalon niya noong araw ng graduation.”
Ngumiti si Mang Ben, kahit nanginginig ang kamay. “Hindi bale, mahalaga, masaya siya.”
ANG SANDALING IKINAHIYA
Pagkatapos ng seremonya, nagtungo ang lahat sa mamahaling reception hall. Tugtugan, tawanan, at baso ng alak sa bawat mesa.
Ngunit may lumapit na waiter kay Ethan:
“Sir, may dalawang matanda po sa labas. Sabi nila, gusto lang daw kayong kamayan.”
Napahinto si Ethan.
“Sabihin mong hindi ko sila kilala,” mahina niyang sabi.
Ngunit tumayo si Mira, tinitigan siya nang diretso.
“Ethan… baka sila ang mga magulang mo.”
Tahimik. Walang nagsalita.
Paglabas ni Mira, nakita niya ang mag-asawang pulubi na nakatayo sa gilid ng pinto, nakayuko, may hawak na bayong at isang maliit na supot ng tinapay.
“Pasensiya na, anak,” wika ni Aling Lorna. “’Yan lang ang kaya naming dalhin. Gusto lang naming batiin ka.”
Nang makita ni Mira iyon, hindi siya nag-atubili. Lumapit siya, yumuko, at hinagkan ang kamay ng dalawa.
“Nanay, Tatay… salamat po sa pagpunta.”
Pagpasok nila sa loob, napatingin ang lahat ng bisita. May ilan pang nagbubulong:
“Pulubi pala ang magulang ng groom?”
“Kawawa naman ‘yung babae, hindi niya alam!”
Ngunit sa halip na mahiya, lumuhod si Ethan sa harap ng kanyang mga magulang.
ANG LINYA NA NAGPAIYAK SA LAHAT
“Ma… Pa… patawarin n’yo ako. Akala ko kailangang ikahiya ang hirap natin. Pero ngayon ko lang naintindihan — kayo ang dahilan kung bakit ako umabot dito.”
Umiiyak si Aling Lorna habang hinahaplos ang buhok ng anak.
“Anak, kahit kailan, hindi namin hinanap ang ginhawa. Ang gusto lang namin, makita kang masaya at marangal.”
Huminga nang malalim si Ethan, saka tumayo at humarap sa mga bisita.
“Mga kaibigan,” sabi niya, nanginginig ang boses,
“ang mga taong nasa harapan ko — sila ang nagturo sa akin kung paano magmahal, kahit walang makain. Kung basura man ang pinulot nila noon, ako ang pinakamagandang bagay na nakuha nila. At ngayong araw, ako naman ang mamumulot ng dangal para sa kanila.”
Tahimik ang buong bulwagan. Ilan sa mga bisita’y napahawak sa kanilang dibdib, habang ang iba nama’y tahimik na umiiyak.
ANG MGA PULUBING PINAKAMAYAMAN
Pagkatapos ng kasal, hindi na bumalik sa lansangan sina Mang Ben at Aling Lorna. Isinama sila ni Ethan at Mira sa kanilang tahanan.
Tuwing umaga, sabay-sabay silang kumakain, at si Mira ang madalas magsabi,
“Ma, Pa, salamat po sa pagtuturo kung ano ang tunay na kayamanan.”
At tuwing gabi, bago matulog, humahawak si Ethan sa kamay ni Mira at bumubulong,
“Salamat sa pagpaalala kung sino ako — anak ng dalawang taong marunong magmahal, kahit kailanman ay walang pera.”