Katatapos lang ng kasal ng anak kong si Paulo at ng kanyang asawang si Mira.
Isang simpleng seremonya iyon sa Batangas—walang engrandeng dekorasyon, walang magarbong hotel—basta simbahan lang, mga plastik na silya sa bakuran, at mahahabang mesa na may pancit, kaldereta, at halakhak na umaalingawngaw sa hangin.
Walang karangyaan, pero puno ng pag-ibig.
Habang tinitingnan ko silang dalawa, naramdaman kong wala na akong mahihiling pa.
Ang Perpektong Manugang
Si Mira ay larawan ng kabaitan—mahinhin, magalang, at may ngiting tila sinag ng araw.
Tinatawag niya ang matatanda sa baryo na “Tita,” “Tito,” o “Nanay,” parang matagal na niya silang kakilala.
Lahat ng kapitbahay ay napahanga sa kanya.
“Masuwerte ka sa manugang mo,” wika pa ng kaibigan ko sa palengke, puno ng inggit at paghanga.
Ngunit ilang araw matapos ang kasal, may kakaiba akong napansin.
Ang Lihim sa mga Kumot
Araw-araw, walang palya, nilalabhan ni Mira ang mga kumot at bedsheet.
Minsan, dalawang beses pa sa isang araw.
Parang sinasamba niya ang kama, para bang may kailangang linisin na hindi basta dumi lang.
Isang hapon, tinanong ko siya,
“Anak, bakit araw-araw mong pinapalitan ang kumot?”
Ngumiti siya, mahinahon pero pilit.
“Allergic po ako sa alikabok, Nanay. Mas maginhawa akong matulog kapag malinis.”
Makatwiran, oo—pero may kung anong kirot sa dibdib ko.
Ang mga kumot ay bago, mabango, at walang alikabok. Wala rin kaming may allergy sa bahay.
At gayon pa man, araw-araw niya itong nilalabhan na parang may tinatago.
Ang Pagtuklas
Isang umaga, nagkunwari akong lalabas papuntang palengke.
Nang marinig kong nagsimula siyang gumalaw sa kusina, dahan-dahan akong bumalik sa bahay.
Tahimik kong binuksan ang pinto ng kanilang silid—at isang matapang na amoy ng bakal ang sumalubong sa akin.
Nanginig ang tuhod ko.
Itinaas ko ang kumot, at muntik na akong mapaupo sa sahig.
Ang kutson ay puno ng mantsa ng dugo—malalim, makapal, halos itim sa tagal.
Binuksan ko ang drawer.
Nandoon ang mga benda, antiseptic, at mga tuyong damit na may bakas ng dugo.
Maayos ang pagkakaayos nito—parang sinisikap itago ang isang sugat na hindi na maghilom.
Ang Katotohanan ni Mira
Hinawakan ko siya sa braso at mahinahon kong dinala sa silid.
“Anak, ipaliwanag mo ito. Bakit may dugo? Ano itong itinatago mo sa amin?”
Nanginginig ang kanyang labi, tumulo ang luha sa kanyang pisngi.
At sa pagitan ng mga hikbi, bumigkas siya ng katotohanang nagdurog sa puso ko:
“Nanay… may leukemia po si Paulo. Sabi ng doktor, ilang buwan na lang. Kaya nagmadali kaming magpakasal. Gusto kong makasama siya, kahit sa huling sandali.”
Para akong binagsakan ng mundo.
Ang anak kong palatawa, masigla, at laging may biro—tahimik palang nilalabanan ang kamatayan.
At si Mira, ang batang asawang iyon, ay araw-araw na nilalabhan ang mga kumot para itago ang mga bakas ng sakit na ayaw ipakita ni Paulo sa amin.
Desisyon ng Isang Ina
Hindi ako nakatulog nang gabing iyon.
Habang nakahiga, pinakinggan ko ang humihikbing hangin at ang tunog ng tricycle sa malayo.
Sa isip ko, paulit-ulit kong nakikita si Mira—ang mga kamay niyang namumula sa sabon, ang mga mata niyang puno ng takot ngunit matatag.
Kinabukasan, bumangon ako nang maaga at pumunta sa palengke.
Bumili ako ng malambot na kumot at bagong palanggana.
Pagbalik ko, tinulungan ko siyang maglaba.
Tahimik kaming dalawa, pero sa bawat pisil ng kamay namin sa tubig, naroon ang pag-unawa—at pagyakap sa parehong sakit.
Mula noon, sabay naming hinarap ang bawat araw.
Ang Huling Paghinga
Makalipas ang tatlong buwan, bago pa sumikat ang araw, namaalam si Paulo.
Tahimik, payapa, nakahawak si Mira sa kanyang kamay, paulit-ulit na binubulong ang,
“Mahal kita.”
Sa kanyang mga labi, may bahagyang ngiti—parang nakarating na siya sa lugar na walang sakit.
Isang Bagong Simula
Pagkatapos ng libing, hindi umalis si Mira.
Hindi siya bumalik sa bahay ng kanyang mga magulang, ni naghanap ng bagong buhay.
Nanatili siya—kasama ko.
Nagbukas kami ng maliit na tindahan sa harap ng bahay.
Magkasama kaming nagluluto, nagtitinda, at nagtatawanan kasama ang mga suki.
Sa gabi, sabay naming pinapanood ang paglubog ng araw, tahimik na nagpapasalamat na kahit sa gitna ng pagkawala, may natirang pagmamahal.
At kapag tinatanong ako ng mga tao,
“Bakit nakatira pa rin sa iyo ang manugang mo?”
Ngumiti lang ako at sinagot,
“Dahil hindi lang siya asawa ng anak ko. Anak ko na rin siya.
At habang ako’y nabubuhay—ito ang magiging tahanan niya.”